|
ILMIY AXBOROTNOMA UNIVERSITET HAYOTIDAN
2017-yil, 2-son
qilgan, keyinchalik bu maruza matni risola tarzida nashr etilgan. Bu ma’ruzadan
Oʻzbekistonning yirik
olimlari va shu soha mutaxasislari ishtirok etgan. Jumladan, bu ma’ruzani q
oʻllab quvvatlab SSSR
fanlar akademiyasi muxbir a’zosi O.S.Sodiqov, 9 ta
Oʻzbekiston Fanlar akademiyasi akademiklari,
21ta
Oʻzbekiston Fanlar akademiyasining muxbir a’zolari, 15 ta fan nomzodlari ishtirok qilgan.
Shundan akademik I.M.M
oʻminov maruzasini qoʻllab- quvvatlab 13 ta shu sohasining yirik
mutaxassislari chiqish qilganlar. Risola 11 qismdan iborat. Risolaning 1 qismida I.M.M
oʻminov Amir
Temur Movarounnahrda
oʻsha davrlardagi xonliklar, hokimlar oʻrtasida ziddiyatlar kuchayib
ketganligi, oqibatida oddiy xalqning
gʻoyatda ogʻir ahvolga tushib qolganligini, oddiy xalq oʻrtasida
noroziliklar kuchayib ketganligi natijasida, Amir Temur yuzaga kelgan vaziyatdan oqilona foydalanib
xalq manfaati y
oʻlida Movarounnahrda moʻgʻil xonligidan mustaqil markazlashgan davlat tuzish
yulida kurashganligini manbalar asosida yoritgan. Asosan Temir
Oʻrta Osiyo siyosiy hayotida XIV asr
50-60 yillarda k
oʻringan. Chigʻatoy ulisidan chiqqan Chingiz xonlari oʻrtasida oʻzaro urishlarda
Qozonxon uldirilgan, uning
oʻrniga Qozon`xon (1346-1358) hukmronlik qilgan, bu hukmdor ham
m
oʻgʻil xoni Tugʻliq Temur malaylari tomonidan uldirilgan, natijada Chigʻatoy ulisiga qarashli
b
oʻlgan Movarounnahr mayda feodal davlatlarga boʻlinib ketgan, ular oʻrtasida ziddiyatlar avj olib
kitgan.Temur bu feodal urishlarga aralashib,
oʻzining uddaburonligi bilan elga taniladi,[4] -deb
uqtiradi I.M.Muminov. Darhaqqiqat, Amir Temur faoliyatida 2 davr k
oʻzga tashlanadi,1-davrda 1360-
1386-yillarda Movarounnahrni birlashtirish va ichki nizolarni bartaraf etishga b
oʻlgan intilish boʻlsa,
2-davr Sharoffiddin Ali Yazdiyning ta’biricha,1386-1402-yillarni qamrab olib, Temurning uch, besh,
etti yillik harbiy yurishlari bilan xarakterlanadi. Akademik I.M.M
oʻminov manbalarga tayanib, Amur
Temur ba’zi hududlarini bosib olishda k
oʻplab davlatlarni qamrab olib Hindiston, Eron, Kavkaz, Iroq,
Turkiya, Misr, Rassiyaning ham bir qator rayonlarini qaram qilib olishda shafqatsiz tarzda kurash olib
borgan. Shu sababli ham Temur xalq xotirasida,ushbu mamlakatlar yilnomalarida haqqoniy va
obyektiv ravishda zolim, bosqinchi sifatida ifodalangandir [4] - deb ta’kidlaydi. Menimcha
oʻsha
davrda sobiq kommunistik mafkura hukmron b
oʻlgan sharoitda Amir Temurni faqat ijobiy tomonini
k
oʻrsatish bilan cheklanmasdan, oʻzini himoya qilish uchun vaziyat taqozosi bilan xolisona yondashib
ba’zi kamchiliklarni ham k
oʻrsatgan boʻlishi mumkin. Amir Temur faoliyati va uning yurishlari
haqida manbalar k
oʻp, lekin I.M.Moʻminov fikricha, bu manbalarni mutaxassislar yanada chuqurroq
oʻrganishini, hamda Temurning Movarounnahr tarixi bilan bogʻliq jarayonlar hali sestemali tarzda
chuqurroq
oʻrganish kerakligini qayd qilgan.
Ibrohim M
oʻminov Amir Temurning Movarounnahrning mustaqilligini ta’minlashda
mu
gʻullarga qarshi kurashda sarbadorlar harakatidan Husayn Mirzo ularning rahbarlaridan Abubakr
Qalaviyni qatl qildirganini, Temur tomonidan Mavlonzodani qutqarib qolganligi faktini keltirgan.
Manbalarda k
oʻrsatilishicha, Amur Temur faoliyatining birinchi davrida Movarounnahrda
tushkinlikka va halokatga yuz tutgan chi
gʻatoy ulusi oʻrniga markazlashgan mustaqil davlat tuzishga
qaratib, qurultoy chaqirib mamlakatni rivojlantirish istiqbollari ishlab chiqilgan.
Risolada Amir Temurning biror masalani hal qilishda shu sohaning bilimdon odamlari bilan
maslahatlashib amalga oshirishi ta’kidlangan.
Temur olimlar va ruhoniylarning majlisini chaqirib, unda odatdagidek nutq s
oʻzlagan,
mamlakatni, fuqarolarni boshqarishda, turli xil inshootlar va jamoat binolar qurishda unga olimlar,
fuzalolar
oʻz maslahatlari bilan koʻmaklashishlari soʻralgan. Temur nutq soʻzlab , “Fan va dinning
mashxur kishilari
oʻz maslahatlari bilan podshohlarga yordam berib kelganlar. Sizlar esa menga
nisbatan bunday qilmayapsizlar. Mening maqsadim mamlakatda adolat
oʻrnatish, tartib va tinchlikni
mustahkamlash, fuqarolarning turmushini yaxshilash, yurtimizda qurilishlarni kuchaytirsh,
davlatimizni rivojlantirishdir. Sizlar bu ishlarni amalga oshirishga menga
oʻz maslahatlaringiz bilan
k
oʻmaklashishingiz kerak. Mamlakatning ahvoli, devonning suiiste’mol qilinganligi va
qilinayotganligi, oddiy odamlarning joylardagi hokimlar tomonidan qisib q
oʻyilishi kabi hollar
hammadan k
oʻra sizlarga ayondir. Shular haqida ma’lumot bersangizlar, bu kabi adolatsiz ishlarni
bartaraf etuvchi hamda shariat va qonunlarga muvofiq chora-tadbirlarni, aytsangizlar yaxshi b
oʻlar
edi. Agar oldin bizning diqqat e’tiborimizda
oʻzga mamlakatlarni ishgʻol qilish uchun boʻlgan harbiy
yurishlar turgan b
oʻlsa, endilikda mamlakatda xotirjamlik oʻrnatishga qaratilgan tadbirlarni amalga
oshirish bosh vazifamizdir. Bu oliyjanob ishda menga yordam berishlaringizni iltimos qilaman [5].
I.M.M
oʻminov Amir Temurning bu fikrlari hozirgi kunda ham mamlakat ravnaqini taminlashda va
yoshlarni barkamol ruhda tarbiyalashda muhim ahamiyatga egadir.
173
Do'stlaringiz bilan baham: |
