Issn 2091-5446 ilmiy axborotnoma научный вестник scientific journal

1. Mashg‘ulot yuklamalarining to‘lqinsimon o‘zgarishi
– bunda yuklamalar butun bir mashg‘ulotlar 
jarayonida yoki mashg‘ulotlarning ma’lum bir bosqichida to‘lqinlarni tashkil qiladi. Buning ma’nosi shuki, 

---

ILMIY AXBOROTNOMA PEDAGOGIKA 2019-yil, 6-son 
136 
bunda mashg‘ulot yuklamalari sekin-asta ko‘tariladi va ma’lum vaqtdan so‘ng pasayadi. Bu to‘lqinlar yil 
davomida (makrosikl) va yarim yillik, oylik (mezosikl) va haftalik (mikrosikl) to‘lqinlarda aks ettirilishi 
mumkin. Hatto bir mashg‘ulotning o‘zida ham jismoniy yuklamalarning ortib borishi va kamayishi to‘lqinlarni 
tashkil qilishi mumkin. 
2. Mashg‘ulot yuklamalarining to‘g‘ri chiziqli o‘sishi
- bunda mashg‘ulotlarning ma’lum davrida 
jismoniy yuklamalar mumkin qadar o‘sib boradi. Yuklamaning bu turi asosan sportchining iroda va chidamlilik 
sifatlarini tarbiyalashda keng qo‘llaniladi. Bu asosan yuqori malakali sportchilar mashg‘ulotlarida asosiy o‘rinni 
egallaydi. 
3. Mashg‘ulot yuklamalarining pog‘onali o‘zgarishi
– asosan jismoniy yuklamalarga moslashish 
jarayonida keng qo‘llaniladi. Bunda mashg‘ulotning ma’lum davrida yuklamalar o‘sib boradi va nisbatan stabil 
ravishda ushlab turiladi. Sportchi organizmi yuklamalarga moslashgach yuklamalar yana o‘sib boradi. 
Yuklamaning bu turi asosan adaptatsiya jarayonini muvofiqlashtirishda, sportchilarni jismoniy yuklamalarga 
moslashtirishda keng qo‘llanilishi tavsiya qilinadi. 
4. Mashg‘ulot yuklamalarining “sakrash” yo‘li bilan o‘zgarishi
– bunda jismoniy yuklamalar 
mashg‘ulotning ma’lum davrida maksimal darajada ortadi va xuddi shuningdek yana pastlaydi. Bu 
mashg‘ulotning butun bir davri mobaynida bir necha marotaba takrorlanishi mumkin. Asosan, tayyorgarlikning 
mezo va mikrosikllarda qo‘llash tavsiya qilinadi. Chunki mashg‘ulot yuklamalarining bunday tez sur’atlar bilan 
o‘sishi va pastlashi makrosikllar uchun xos emas. 
Xulosa.
Mashg‘ulotlar jarayonida jismoniy yuklamalarning xususiyatlari ularning mazmunidan kelib 
chiqib belgilanadi va sportchi organizmiga ta’sir qiladi. Yuqorida ularning o‘ziga xos jihatlari mualliflar nuqtayi 
nazari doirasida tavsiflab o‘tildi. Shu bilan birga jismoniy yuklamalarning umumiy va bir-birini bog‘lab turuvchi 
jihatlari ham mavjud. Bu umumiylikni sport mashg‘ulotlarini kuzatish va tahlil qilish orqaligina tushunish 
mumkin. 
Sportchining yoshi, sport malakasi va uning darajasidan qat’iy nazar sportchini tayyorlashning ustuvor 
vositasi bu sport mashqidir. Shuningdek, mashg‘ulotlar jarayonida jismoniy yuklamalar o‘ziga xos 
xususiyatlarga ega bo‘lib, ular alohida ko‘rinishlar va mazmunga ega. 
Mashg‘ulot yuklamalarining turlari va mazmuniga mos ravishda ularni tashkil qilish, to‘g‘rirog‘i, ularni 
sport organizmiga ta’sir ettirish o‘zgarib boradi. Shu bilan birga, ular alohida mustaqil tarzda sportchini 
rivojlantirish va musobaqalarga tayyorlash imkoniyatiga ega emas. Shu sababdan ham mashg‘ulot yuklamalari 
umumiy birlikka ega tizim sifatida talqin qilinishi lozim.