|
ILMIY AXBOROTNOMA
PEDAGOGIKA
2017-yil, 4-son
130
ikki qismli kundalik iterfaol ta’lim usuli orqali tahlil qilishga talabalarni jalb qilish orqali ularda
irodaviy sifatlarni rivojlantirishga ijobiy ta’sir koʻrsatishi mumkin.
Boʻlajak oʻqituvchilarga “Shaxs psixologiyasi” (4-bob) bilan bogʻliq masalalarni bayon qilish
jarayonida ularda hozirgi zamon kishisi shaxsiga xos milliy axloqiy xususiyatlar bilan tanishtirishda
Abu Nasr Forobiy, Alisher Navoiy va boshqa allomalar va mutafakkirlarning asarlarida bayon
qilingan fikrlardan foydalanish joiz. Jumladan, ularni Abu Nasr Forobiyning “Aql toʻgʻrisida”gi
risolasida oʻzida 12 tugʻma xislatni birlashtirgan kishi axloqli odam boʻladi degan fikri bilan
tanshitirish joiz. Shu munosabat bilan talabalar diqqat-e’tiboriga oʻzida ana shunday tugʻma xislatlarni
mujassam etgan shaxsning bilim olish va oʻqishga muhabbati yuqori, oʻrganmoqchi boʻlgan bilimlarni
oson oʻzlashtiradigan; ovqatlanish, ichimlik iste’mol qilishda ochkoʻzlik qilmaydigan; qimor
oʻyinlaridan uzoq yuradigan va ular keltiradigan hursandchiliklardan jirkanadigan; haqiqat va uning
tarfdorlarini sevadigan, yolgʻon va yolgʻonchilarga nafrat bilan qaraydigan; oliyjanob ishlarni
bajaradigan; dirham, dinor va shu kabi turmush buyumlariga past nazar bilan qaraydigan; adolatni
sevadigan, adolatsizlikka, jabr-zulm oʻtkazuvchilarga qarshi kurashadigan, ularga yoʻl qoʻymaydigan;
adolatli boʻlib, qaysarlik qilmaydigan, oʻzbilarmonlikka berilmaydigan, qat’iylik, jasurlik koʻrsatib
oʻzi zarur deb bilgan ishlarni bajaradigan, bunda ojizlik va qoʻrqishni bilmaydigan kabi axloqiy
xususiyatlarini havola qilish asqotadi.
Alisher Navoiy insonning axloqiy fazilatlari toʻgʻrisidagi oʻz qarashlarida har bir odam munosib
ishlar bilan shugʻullanishi, oʻz nomini yomon va tuban xulq-atvor bilan bulgʻamasligi, uning
martabasi, aqli, shaxsiy qobiliyati, irodasiga qarab koʻtarilishi lozimligi, insonga baho berishda uning
hayotdagi faoliyati, qilgan ishlariga, jamiyatga naf keltirganiga, foydali ishlar bilan
shugʻullanganligiga qarab uni qadrli, fazilatli kishi yoki boshqalarga ziyon etkazadigan, insonlarning
tinch- osoyishtaligini buzadigan kimsalar chin inson emas, deb hisoblash barobarida buyuk shoir oʻz
davrining tabaqalarga mansub boʻlgan tirik shaxs (odil va zolim podsho, toʻgʻri yoʻl koʻrsatuvchi va
riyokor shaxs, olim va johil, vafoli va vafosiz savdogar, saxovatli va xasis dehqon yoki chorvador va
hokazo) larning barchasini xususiyatlarini “Mahbub ul - qulub”, “Hayratul abror” asarlarida oʻzaro
zid qoʻyib, ularning kishilik jamiyatiga keltirgan foyda va zararlarini aniq dalillar asosida isbotlab
berganligini talabalarga tushuntirish, shubhasiz ularda ijobiy axloqiy sifatlarni tarkib toptirishga
hamda kelgusi pedagogik faoliyatlarida anashunday xususiyatlarni oʻquvchilarda tarbiyalashda ijobiy
turtki boʻladi.
“Shaxsning individual xususiyatlaari” deb nomlangan ettinchi bobining “Qobiliyat” mavzusini
oʻrganish jarayonida boʻlajak oʻqituvchilar diqqatini Hazrat Alisher Navoiyda qobiliyat juda erta
uygʻonganligiga, u 5-6 yoshidan boshlab she’r yoza boshlaganiga va keyinchalik alloma iste’dodli
yoshlar tarbiyasiga alohida e’tibor berganligi tufayli jahonga mashhur tarixchi Xondamir, rassom
Kamoliddin Behzod va boshqalar kamolot choʻqqilariga erishganliklariga hamda ulugʻ
mutafakkirning “Qobiliyatli odamni tarbiya qilmaslik zolimlikdir va noqobil odamga tarbiya xayfdir.
Tarbiyangni ayab unisini nobud qilma, tarbiyani bunisiga zoe ketkazma”, deb olgʻa surgan gʻoyasiga
jalb qilish asqotadi.
Shuningdek, mazkur mavzuda Muhammad Muso Xorazmiy, Abu Rayhon Beruniy va Alisher
Navoiyning geniylik is’tedodli faoliyatlari tufayli ijtimoiy-ma’naviy turmushning barcha sohalarida
juda katta oʻzgarishlar sodir boʻlgani va insoniyat tarixi chinakam taraqqiyot sari olgʻa qadam
qoʻyganini talabalarga tushuntirish ularda milliy gʻururni joʻsh urdiradi. CHunki, ularning biri
“...oʻnlik sanoq sistemasini, algoritm va algebra tushunchalarini dunyoda birinchi boʻlib ilm-fan
sohasiga joriy etgani va shu asosda aniq fanlar rivoji uchun oʻz vaqtida mustahkam asos yaratgani,
umuminsoniy taraqqiyot rivojiga...” [3,42] (I.A.Karimov) ulkan ahamiyat kasb etgani boʻlsa,
ikkinchisi “Geodeziya”, “Mineralogiya”, “Farmokologiya” kabi fanlarlarning kashf qilib, ikkinchi
Ptolemey, Leonarda do Vinchini ikkinchi Beruniy deyish mantiqqa koʻproq toʻgʻri keladi” (rus
sharqshunos olimi P.Tolstoy), XI asrni “Beruniy asri” (amerikalik fan tarixchi olimi Sarton) degan
ta’riflarga muyassar boʻlgan boʻlsa, uchinchisi oʻzining barcha asarlari, ayniqsa, umrining oxirgi
yillarida yaratgan “Lison ut-tayr” (1498 y.), “Muhkamat ul- lugʻutayn” (1499 y.), “Maxbub ul-qulub”
(1500 y.) asarlari orqali VIII-XV asrlar islom mintaqa ma’naviyati takomiliga yakun yasagani hamda
millatimiz (ya’ni davr taqozosi bilan mintaqa boʻylab sochilib ketgan turkiy qavm vakillarining yaxlit
ma’naviy qiyofasini tugal saqlab qolishi yoʻlidagi samarali faoliyatiga yakun yasadi) va
umumbashariyat takomiliga-yangi davrni boshlab berganini talabalarga tushuntirish, ularning kelgusi
Do'stlaringiz bilan baham: |
