|
ILMIY AXBOROTNOMA IQTISODIYOT 2020-yil, 2-son
89
iqtisodiyot, axborot-iqtisodiyoti yoki veb-iqtisodiyot degan terminlar bilan ham ifodalanadi. Bu yangi
texnologiyalar, platformalar va biznes modellari yaratish va ularni kundalik hayotga joriy etish orqali
mavjud iqtisodiyotni yangicha tizimga koʼchirish deganidir. Raqamli iqtisodiyotning kundalik oddiy
iqtisodiyotdan farqi shundaki, misol uchun isteʼmolchiga oʼz ehtiyoji uchun zarur tovarlar kerak boʼlsa uni
bozorga tushib oʼzi bevosita tanlasa va naqd pulga sotib olsa, bu anʼanaviy oddiy iqtisod. Internet orqali
telegramdagi biron-bir savdo boti orqali oʼziga maʼqul boʼlgan tovarlarni tanlab, tovar egasiga pulni
elektron toʼlov tizimi orqali toʼlash va tovarni yetkazib berish xizmati orqali olish – raqamli iqtisodiyot
deyiladi. Аslida, hammamiz allaqachon raqamli iqtisodiyot ichidamiz, uning qulayliklaridan foydalanamiz.
Masalan, oyliklarimiz plastik kartalarga tushadi, elektron toʼlov orqali kommunal xizmatlar, telefon,
internet va boshqa mahsulot va xizmatlarga toʼlov qilamiz, elektron tarzda soliq deklaratsiyasi topshiramiz,
kartadan kartaga pul uzatamiz, uyga shaxsiy ehtiyojlarlar uchun buyurtmalar qilamiz va boshqalar.
Bugungi kunda iqtisodiyotning raqamli sektorini rivojlantirish masalasi Oʼzbekistonda davlat
darajasiga koʼtarilgan boʼlib, bu borada keng koʼlamli chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda.Xususan,
elektron hujjat aylanishi tizimlari joriy etilmoqda, elektron toʼlovlar rivojlantirilmoqda va elektron tijorat
sohasida yaratilgan normativ-huquqiy baza takomillashtirilmoqda. Shu bilan birga, axborot-texnologik
platformalarda faoliyat koʼrsatayotgan raqamli iqtisodiyot jadal rivojlanmoqda.Bu esa shunday
platformalarning yangi modellarini yaratish zaruratini taqozo etmoqda.
Raqamli iqtisodiyotga oʼtish – bu mavjud iqtisodiyotni axborotlashgan-raqamli iqtisodiyotga yaʼni,
yangi texnologiyalar, platformalar va biznes modellarini yaratish va ularni kundalik hayotga joriy etish
orqali yangicha tizimga koʼchirishdan iboratdir. Bularning ijro mexanizimiga avtomatlashtirish, elektron
hujjat almashinuvini rivojlantirish, buxgalterlik va boshqaruv tizimida elektron integratsiyalashuvi
faolligini oshirish, elektron maʼlumot bazalarini yaratilishini jadallashtirish, SRM ( mijozlar bilan oʼzaro
munosabat tizimi xududlararo) mavjudligi va korporativ sohalar tarmoqlari boʼyicha elektron
integratsiyalashuvini yuqori darajaga erishish kiradi [2].
Oʼzbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 19 fevraldagi "Аxborot texnologiyalari va
kommunikatsiyalari sohasini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari toʼgʼrisida"gi farmoni ijrosini
taʼminlash, shuningdek, mamlakatda raqamli iqtisodiyotni, zamonaviy axborot texnologiyalarini davlat
boshqaruvida tatbiq etishni rivojlantirish hamda davlat boshqaruvi tizimini yanada takomillashtirish,
raqamli iqtisodiyotni joriy etish va rivojlantirish uchun shart-sharoitlar yaratish, investitsiya muhitini
yaxshilash, shuningdek, 2017–2021 yillarda Oʼzbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor
yoʼnalishi boʼyicha Harakatlar strategiyasini amalga oshirish maqsadida 2018 yil 3 iyuldagi Oʼzbekiston
Respublikasi Prezidentining“Oʼzbekiston Respublikasida raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish chora-
tadbirlari toʼgʼrisida”gi qarorida raqamli iqtisodiyotni rivojlantirishning galdagi muhim vazifalari sifatida –
investitsion va tadbirkorlik faoliyatining turli shakllarini diversifikatsiya qilish uchun kriptoaktivlar
aylanmasi sohasida turli faoliyatlarni, jumladan, kriptovalyutalarda yangi birliklar va komission yigʼimlar
formatida mukofot olish imkoniyatini beruvchi yangi bloklar yaratish va taqsimlovchi platformani qoʼllab-
quvvatlash boʼyicha faoliyat, smart kontraktlar (raqamli tranzaktsiyalarni avtomatik tartibda amalga
oshirish boʼyicha huquq va majburiyatlar bitilgan elektron shartnoma), konsalting, emissiya, ayirboshlash,
saqlash, tarqatish, boshqarish, sugʼurtalash, kraud-fanding (jamoaviy moliyalashtirish), shuningdek,
“blokcheyn” texnologiyalarini joriy etish va rivojlantirish; malakali kadrlarni tayyorlash; kriptovalyutalar
va xorijiy tashkilotlar bilan hamkorlikni yoʼlga qoʼyish; bu borada huquqiy bazani yaratish kabilar nazarda
tutilgan [3].
Hozirgi kunda raqamli iqtisodiyotning rivojlantirish masalasi Oʼzbekiston Respublikasida davlat
darajasiga koʼtarilgan boʼlib, shu bilan birga, 2030 yilga qadar “Raqamli Oʼzbekiston” kontseptsiyasini
ishlab chiqish yuzasidan ham chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda Xususan, elektron hujjat aylanishi
tizimlari joriy etilmoqda, elektron toʼlovlar rivojlantirilmoqda va elektron tijorat sohasida yaratilgan
normativ-huquqiy baza takomillashtirilmoqda. Shu bilan birga, axborot-texnologik platformalarda faoliyat
koʼrsatayotgan raqamli iqtisodiyot jadal rivojlanmoqda. Bu esa shunday platformalarning yangi modellarini
yaratish zaruratini taqozo etmoqda.
Zamonaviy koʼrinishdagi raqamli iqtisodiyotning asosiy xizmatlaridan biri mobilь toʼlov
tizimlarini koʼrsatish mumkin. Bunda hammamizga maʼlumki, mijozlarning smartfonlari bankdagi
hisobraqamlarga bogʼlangan boʼladi, bu oʼz navbatida mijozlarga on-line xaridlarni amalga oshirishi va
faqatgina mobilь apparatning ekraniga qoʼl tekkizish orqali dunyoning istalgan joyiga pul mablagʼlari
oʼtkazishi mumkin. Toʼlov tizimlari va bank axborot tizimlari raqamli aktivlardan keng foydalanishadi.
Raqamli aktivlarning asosiy komponentlari sifatida intellektual mulk obʼektlari hisoblanadi. Intellektual
faoliyat natijalariga egalik huquqini faqatgina kompaniya ega boʼladi. Bunday aktivlarga misol qilib, ixtiro
patentiga mutlaq huquq, kompьyuter dasturlariga mutlaq huquq va maʼlumotlar bazasini keltirish mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |
