Ismailova Zukhra Karabayevna, Maxsudov Po’lat Maxsudovich, Ergashev Oybek Karimovich

O’QITISH METODLARINING TASNIFLANISHI 
Faol (aktiv 
metodlar) 
Bilimlarni 
o’zlashtirishning dastlabki 
metodi  
Sust (passiv 
metodlar) 
 
Bilimlarni 
takomillashtirish 
metodi 
Bilimlarni 
tekshirish va 
baholash metodi 
 

---

 
106 
4.2-jadval 
Ta’lim metodlarini o’quv materiallarini uzatish va idrok etish 
manbalari bo’yicha guruhlari 
 
Og’zaki metodlar 
Ko’rgazmali metodlar 
Amaliy metodlar 
 

 
suhbat:maqsadni 
tushuntirish 
talabalarga 
muammoli 
savot 
berish, 
talabalarning javoblarini  

 
o’quv  adabiyoti  bilan 
mustaqil 
ishlash;maqsadni 
tushuntirish: 
topshiriqning 
mazmun  va  talabalarning  ish 
tartibini  aniqlash,  talabalar 
ishiga  rahbarlik  qilish.  yakun 
yasash. 

 
ovoz 
yozishdan 
va 
radio, 
televidiniedan, 
multimedia 
resurslariidan 
foydalanish: 
maqsadni 
tushuntirish 
axborot 
va 
multimedia 
vositalarini 
boshqarish;  talabalarni  idrok 
etishiga  rahbarlik  qilish  va 
yakun yasash. 
 

 
ko’rgazmali 
o’quv 
adabiyotlari 
rasmlar 
va 
chizmalarni,  videotas-virlar, 
multimedialar, 
tajribaviy 
mehnat  usullarini  namoyish 
qilish; maqsadni tushuntirish; 
topshiriqni  aniqlashi  texnika 
vositalarini 
boshqarish, 
tajribalarni 
amalda 
ko’rsatish, 

 
talabalarning  ob’ekt 
va 
jarayonning 
mustaqil 
kuzatishlari; 
maqsadni 
tushuntirish, 
kuzatish 
ob’ektlarini 
aniqlash; 
talabalarning  kuzatishlariga 
rahbarlik 
qilish, 
yakun 
yasash. 
 

 
tajriba 
va 
amaliy 
mashg’ulotlar; 
maqsadni 
tushuntirish,  talabalar  ishini, 
tartibini 
va 
mazmunini 
aniqlash  hamda  rahbarlik 
qilish; yakun yasash; 

 
Mashqlar:  maqsadni 
tushuntirish; 
talabalarning 
ishini  tartibini  va  muzmunini 
tushuntirish; yakun yasash. 

 
talabalarning 
ijodiy 
ishlari; 
 
maqsadni 
tushuntirish, 
muammo 
qo’yish;  talabalar  ishiga 
rahbarlik  qilish  va  yakun 
yasash.
 
 
Talabalarga  o’quv  materialini bildirishning asosiy  metodlaridan biri so’zlab 
berish,  tushuntirish,  ma’ruzani  o’z  ichiga  oladigan  og’zaki  bayon  etishdir. 
Bularning hammasida ta’lim berishning faqat bir vositasidan - o’qituvchi so’zidan 
foydalaniladi. 
So’zlab berish
 
o’quv materialini hikoya tarzida bayon etishni ko’zda tutadi. 
Bu  metod  o’quv  materiali,  asosan,  tavsifiy  xarakterda  bo’lib,  mantiqiy  izchilligi 
bilan farq qiladigan hollarda qo’llaniladi. So’zlab berish yordamida, odatda, kirish 
mavzulari,  mashina  va  mexanizmlarning  umumiy  tuzilishi,  materiallarning 
xossalari  va  ishlatilishi,  ishlab  chiqarishning  umumiy  texnologiyasi  masalalari  va 
shu kabilar bayon etiladi. 
Tushuntirish
 
o’quv  materialini  og’zaki  bayon  etishni  ko’zda  tutadi. 
Tushuntirish jarayonida o’qituvchi solishtirish, taqqoslash, deduktsiya, induktsiya, 

---

 
107 
asoslash,  qonuniyatlar  chiqarish,  masalalar  echish  va  shu  kabilardan  foydalanadi. 
Tushuntirish,  asosan,  xususiy  va  konkret  ma’lumotlarni  bildirishda  qo’llaniladi. 
O’qituvchilarning ish tajribasidan so’zlab berish va tushuntirish sof holda kamdan-
kam  uchraydi,  ular  ko’pincha  so’zlab  berish-tushuntirishdan  iborat  bo’lgan 
kompleks metod tarzida qo’llaniladi. 
Ma’ruza
, 
so’zlab  berish  va  tushuntirishdan  farqli  o’laroq,  ancha  aniq 
tuzilgan  bo’ladi.  Ma’ruzalar,  odatda,  o’quv  dasturining  yirik,  muhim  masalalari 
yuzasidan  o’qiladi.  Ma’ruzada  o’quv  materiali  yaxlit  va  izchillik  bilan  bayon 
etiladi,  o’zaro  bog’langan  tushunchalar,  qonuniyatlar  tizimi  ochib  beriladi, 
kursning turli mavzulari orasida ichki bog’lanishlar o’rnatiladi. Kirish ma’ruzalari, 
sharh ma’ruzalar, rukn ma’ruzalar va xotima ma’ruzalar bo’ladi. 
Ma’ruza  so’zlab  berishga  qaraganda  uzoq  davom  etadi  (u,  odatda,  butun 
darsga mo’ljallanadi) va talabalarning yozib borishini (konspekt tuzishini) ko’zda 
tutadi.  Ma’ruzani  eshitish  so’zlab  berishni  eshitishga  qaraganda  qiyinroq,  chunki 
ko’proq  diqqat-e’tiborni  talab  etadi.  Ma’ruzalar,  odatda,  oliy  ta’lim 
muassasalaridagi ta’lim jarayonida qo’llaniladi. 
Og’zaki  metodlarni  qo’llash  jarayonida  ko’rgazmali  qurollardan  ham 
foydalanish mumkin. Ammo ular yordamchi rol o’ynaydilar. 
Og’zaki  metodlardan  foydalanishning  muvaffaqiyat  ko’rsatkichlari  -
talabalarning  yangi  bilimlarni  eslab  qolishlari  va  takror  aytib  bera  olishlaridir. 
Og’zaki  metodlarda  talabalar  o’qituvchi  mulohazalari  jarayonini  takrorlaydilar, 
unga taqlid qiladilar. 
Talaba  o’qituvchining  tushuntira  olish  mantiqiga  qanchalik  yaqinlashsa, 
materialni shunchalik muvaffaqiyatliroq o’zlashtiradi. 
Og’zaki metodlardan yangi materialni o’rganish paytida foydalaniladi va bu 
o’rganish fanlarni egallashning boshqa usullari bilan qo’shib olib borilsagina ular 
ta’limda yaxshi samara beradi. 
 
 
 

---

 
108