|
Ироқ Республикаси
Ушбу араб давлати Фурот ва Дажла дарёларининг водийларида, Месопотамия пасттекислигида жойлашган ва жануби-шарқдан Форс кўрфази сувлари билан ювилган. Мамлакат Қувайт, Эрон, Туркия, Сурия, Саудия Арабистони ва Иордания билан чегарадош. Ироқнинг шимолий ва шимоли-шарқида арманлар жойлашган ва юқори сейсмик фаоллик билан ажралиб туради.
Пойтахти Боғдод бўлган Ироқ мамлакати Шарқий Ўрта эр денгизи ва Яқин Шарқ минтақасидаги иккинчи йирик араб давлати бўлиб, аҳолиси 16 миллион кишидан ошади.
Иордания Ҳошимийлар Қироллиги
Осиёнинг жануби-ғарбий қисмида, Арабистон ярим оролининг шимолий-ғарбий қисмида, Ироқ ғарбида ва Сурия Республикасининг жанубида Иордания қироллиги жойлашган. Мамлакат харитаси аниқ кўрсатадики, унинг деярли бутун ҳудуди чўл платолари ва турли хил тепаликлар ва тоғлардан иборат. Иордания Саудия Арабистони, Ироқ, Сурия, Исроил ва Фаластин автоном вилояти билан чегарадош. Мамлакатнинг Қизил денгизга чиқиш имконияти мавжуд. Штат пойтахти - Амман. Бундан ташқари, йирик шаҳарларни - Эз-Зарка ва Ирбидни ажратиб кўрсатиш мумкин. 1953 йилдан 1999 йилгача вафотигача у мамлакатни Хусейн бошқарган. Бугунги кунда қиролликни ўғли Абдуллоҳ ИИ бошқаради, у Ҳошимийлар сулоласининг вакили ва кўпчилик ишонганидек, 43-авлодда Муҳаммад пайғамбарнинг бевосита авлодларидан бири. Қоидага кўра, араб мамлакатларидаги ҳукмдор чексиз таъсирга эга, аммо Иорданияда монарх ҳокимияти Конституция ва парламент томонидан тартибга солинади.
Бугунги кунда бу ҳар қандай жиҳатдан Араб Шарқидаги энг тинч. Ушбу мамлакатнинг асосий даромади туризм, шунингдек, бошқа бой ва араб давлатларининг ёрдамидан келади.
Фаластин
Шарқий Ўрта эр денгизининг ушбу автоном вилояти икки қўшни бўлмаган минтақадан иборат: Исроил ва Миср билан чегарадош ва Ғарбий Иордания билан фақат шарқдан алоқада бўлган ва бошқа томондан Исроил ҳудуди билан ўралган. Табиийки, Фаластин бир неча соҳаларга бўлинган: Ўрта эр денгизи бўйидаги унумдор пасттекислик ва шарқда жойлашган тепалик. Мамлакатнинг жуда шарқида даштлар бошланади, аста-секин Сурия чўлига айланади.
1988 йилда кўплаб араб-Исроил ҳарбий можаролари ва Иордания ва Мисрнинг Фаластин ҳудудларини талаб қилишдан бош тортгандан сўнг, Фаластин миллий кенгаши мустақил давлат ташкил этилишини эълон қилди. Автономиянинг биринчи президенти афсонавий Яссер Арафат эди, вафотидан кейин, 2005 йилда бу лавозимга ҳали ҳам ҳокимиятда бўлган Маҳмуд Аббос сайланди. Бугунги кунда Ғазо секторида ҳукмрон партия бу автономияда сайлов ғалабаси натижасида ҳокимиятга келган Ҳамас. Ғарбий соҳилда Фаластин миллий маъмурияти барча жамоат ишларини бошқаради.
Фаластин ва Исроил ўртасидаги муносабатлар ўта кескин вазиятда ва доимий равишда қуролли қарама-қаршиликка айланиб бормоқда. Фаластин давлатининг чегаралари деярли ҳар томондан Исроил қуролли кучлари томонидан назорат қилинади.
Араб тилининг адабий шакли (ЛАЯ) барча араб давлатларининг расмий тили, БМТнинг расмий ва ишлайдиган тилларидан биридир. Малта лаҳжаси араб тилида ЛАЯдан фарқли равишда адабий ва ёзма шаклга эга бўлиб, мустақил тил деб ҳисобланадиган ягона араб лаҳжаси ҳисобланади; Малтада у давлат мақомига эга. Ҳозирги кунда араб тилида сўзлашадиган аҳолининг умумий сони, турли манбаларга кўра 190 дан 250 миллионгача.
Араб тилидаги биринчи ёзма ёдгорлик Қуръон бўлиб, 7-аср ўрталарида қайд этилган. АД Қуръон матнининг муқаддас табиати унинг барча тил хусусиятларининг бугунги кунга қадар сезиларли ўзгаришсиз сақланишини белгилаб қўйди. 8–9 асрларда. АД оғзаки қабилавий шеърият ёдгорликлари ёзилган. 8-10-асрлардаги тилнинг адабий шакли. АД жамиятнинг илмий ва ўқимишли доираларида ёзма ишларни такомиллаштириш. Араб жамиятининг бирлашиши, мусулмон жамоасининг шаклланиши, Исломнинг ёйилиши, давлат, маъмурият ва армиянинг шаклланиши муносабати билан Койне типидаги сўзлашув араб тили пайдо бўлди. Бироқ, асрлар давомида тилнинг сўзлашув шакли аста-секин ҳудудий хусусиятларга эга бўлиб, кўплаб турли лаҳжаларга бўлинади.
Ҳозирда араб лаҳжалари икки асосий параметр бўйича таснифланади - ижтимоий ва ҳудудий. Ижтимоий хусусиятларига кўра улар кўчманчи ва кўчманчи, иккинчиси эса ўз навбатида шаҳар ва қишлоққа бўлинган. Диалектларнинг ижтимоий бўлиниши географик бўлиниш билан белгиланади. Географик жиҳатдан замонавий араб лаҳжалари иккита катта гуруҳга бўлинган: шарқий (Машрик) тўртта кичик гуруҳдан иборат - Месопотамия, Арабистон, Марказий араб ва Миср-Судан ва ғарбий (Магреб ёки Шимолий Африка). Ўрта Осиёнинг "орол" араб лаҳжалари ҳам шарқ гуруҳига киради.
Оғзаки сўзлашув шакли (ПАРАДИСЕ) ҳар бир ҳолатда маҳаллий лаҳжада тақдим этилган бўлиб, ҳар қандай даражадаги кундалик алоқа соҳаларига хизмат қилади: оила, ишлаб чиқариш, савдо, маиший ва кўчада; у узоқ вақтдан бери фолклорда ишлатилган (масалан, Мисрда 14-16-асрларда ёзилган 1001 кеча эртакларидаги матнлар шаҳар типидаги оғзаки нутқ белгилари билан ажралиб туради).
Худди шундай муносабатлар бир неча асрлар давомида Россияда черков славянлари ва руслари ўртасида мавжуд бўлиб, дунёнинг бошқа бир қатор минтақаларида ҳам мавжуд.
Араб тилининг маданий ва тарихий таъсирини Осиё ва Африканинг кўплаб тилларида кузатиш мумкин. Бунга Исломнинг ёйилиши, шунингдек, ижтимоий, илмий ва маданий ҳаётнинг кўплаб соҳалари учун ривожланган умумий ва махсус атамалар тизимига эга бўлган ЛАА нинг юқори маданий мақоми ёрдам берди.
Араб тилидаги сўзларнинг аксарияти рус тилида ҳам мавжуд бўлиб, уларда, қоида тариқасида, воситачи тиллар орқали амалга оширилган: Лотин, Ғарбий Эвропа, Форс, Турк. Жин, жиҳод, вазиер, кадмий ва бошқалар каби экзотика билан бир қаторда, баъзи юлдузлар ва буржлар номлари (Алдебаран, Алтаар арабчадан. 'Al \у003д Дабаранъ, ал \у003д Таир), бир қатор илмий атамалар (алгебра, алкогол - испан орқали, нол сони - эвропа, араб тилидан - "нол"; алгоритм - математик ал-Хоразмий номининг лотинлаштирилган шаклидан).
Ўз навбатида, араб тилининг дастлабки ёдгорликлари қўшни Жанубий Арабистоннинг семит тиллари, Сурия ва Месопотамиянинг арамей тиллари, Ўрта Форс, Юнон ва Лотин тилларидан маданий бойликлар кўпайиб кетганлигидан далолат беради. Кейинчалик форс ва турк тилларидан қарзлар пайдо бўлади. Замонавий давр Ғарбий Эвропа техник атамаларининг араб луғатига фаол кириб бориши, янги халқаро илмий-техник атамалар, стандарт ибораларни изловчи қоғоз ва оммавий алоқа тезлиги билан ажралиб туради.
Do'stlaringiz bilan baham: |
