Исломий молия тарихи исломий ва анъанавий молиялаштириш ўртасидаги тафовут

Халқаро эътироф
2000–2009 йиллар
• Хатар муаммолари билан бир қаторда саноат камолга етди ва давомий ўсди
• Исломий молия архитектурасини қуриш якунланди
• Корпоратив назорат ва хатарларни бошқаришга эътибор қаратила бошланди
• Исломий банкларни қўшиб юбориш орқали капиталлашув амалга оширилди
• Активлар билан таъминланган қимматли қоғозлар бозори ташкил этилди
• 2002 йили Малайзияда Исломий молиявий хизматлар бўйича кенгаш (IFSB) таъсис этилди
2004 йилнинг августида Буюк Британиянинг Молиявий назорат агентлиги Англиядаги биринчи исломий банк – Британия Исломий банкини очишга рухсат берди
• 2005 йилда Баҳрайнда Халқаро исломий рейтинг агентлиги (IIRA) таъсис этилди
• Ликвидлиликни бошқариш маркази (LMC) ўз ишини бошлади
• Халқаро исломий молия бозори (IIFM) ташкил этилди
• 2006 йилда америкалик қарздор томонидан биринчи
сукук чиқарилди (East Cameron Gas Company битими)
Ўз қарашларини қайтадан кўриб чиқиш ва янги
истиқболлар (инқироздан кейинги давр)
2009 йилдан ҳозирги вақтгача
• Оддий банклар активлари қиймати пасайиши билан таққослаганда исломий банк активлари барқарор ўсди. Глобал инқироз исломий банкларга кам даражада таъсир кўрсатди
• 2010 йили Германияда биринчи исломий банк очилди (Kuveyt Turk Participation Bank)
• Thomson Reuters 2011 йилда биринчи исломий банклараро ставкани (бенчмарк) ўрнатди
• 2012 йилда Саудия Арабистони, Туркия ўзларинингбиринчи сукукларини чиқардилар
• ЖАР 2013 йили ўзининг илк мустақил сукукларини чиқарди
• 2013 йил IIFM интербанк транзакциялар стандартини чиқарди
• Буюк Британия Бош вазири Жаҳон исломий иқтисодий форумида Лондонни глобал исломий молиявий марказсифатида ривожлантириш ҳақида баёнот берди (2013 йилнинг октябри)


ИСЛОМИЙ МОЛИЯЛАШТИРИШ АСОСЛАРИ
1. Исломий молияга кириш.

«Исломий молия асослари» китобининг муаллифи қозоғистонлик Е. Байдаулет бир неча йиллар давомида Ислом тараққиёт банки (ИТБ)нинг Қозоғистондаги вакили, кейинчалик ИТБда Марказий Осиё, Албания ва Озарбайжон давлатлари номидан ижрочи директор лавозимида ишлаган. Ҳозирда ўз ватанида исломий молиялаштириш тизимини тарғиб қилиш ва ривожлантиришга муносиб ҳиссасини қўшиб келмоқда.
Ҳар қандай муассасавий тармоқ уни тартибга солувчи қоида ва низомлар, ўрнатилган қонунлар мавжуд бўлган тақдирда фаолият кўрсатади. Мусулмонлар турмуш тарзини тартибга солувчи қоидалар ислом қонунлари мажмуи – шариатда ифодаланган.
Ушбу қонунлар тўрт манбага эга. Биринчиси – муқаддас Қуръон бўлиб, у диний билимларнинг асл ва ўзгармас манбаси ҳисобланади. Қуръон Пайғамбар саллоллоҳу алайҳи васаллам орқали Жаброил (алайҳиссалом) воситасида етказилган Аллоҳнинг ваҳийларини ўз ичига олган бўлиб, бутун инсониятга йўлланган илоҳий кўрсатма ҳисобланади.
Мазкур қонунларнинг иккинчи манбаси ҳадислар ҳисобланади. Улар Пайғамбар Муҳаммад саллоллоҳу алайҳи васалламнинг қавллари ва тутумлари ёки улар билан боғлиқ воқеалар тўғрисидаги қисқа ривоятлар бўлиб, Пайғамбар саллоллоҳу алайҳи васаллам суннатлари асосини ташкил этади.
Шариат қонунини шакллантирувчи учинчи манба «ижмо» деб аталади. Ижмо – обрўли исломий олимлар томонидан аниқ бир масала ёки ҳолат учун ишлаб чиқилган ечимлардир. Ислом анъаналарида Қуръон ва суннатдан мустақил хулоса чиқариш ҳуқуқига эга уламолар мужтаҳидлар деб аталади.
Тўртинчи манба «қиёс» деб номланади. Ушбу атаманинг дастлабки аҳамияти «ўлчаш» ёки «икки ашё ўртасида таққослаш ўтказиш» сўзларидан келиб чиқади. Қиёс – мураккаб ва мунозарали масалалар бўйича Қуръон ва ҳадисларда баён этилган асосларга кўра, мужтаҳидлар томонидан янги ечимларни ишлаш ва монандлиги асосида ҳукм чиқаришдир.
Тадқиқотчиларнинг ҳисоб-китобларига кўра, ҳозирги вақтда исломий молия 105 та мамлакатда ишлаб турибди, аксарият мамлакатлар қонунчилигида мазкур соҳа учун меъёрий-ҳуқуқий асосни яратишга муваффақ бўлинди. Ислом дунёсининг ўзида мазкур молиявий муассасалар молиявий муносабатларнинг асосий иштирокчилари бўлиб қолмоқдалар.