Исломда мерос ва унинг тақсимоти

МЕРОСДАН МАНЪ ҚИЛУВЧИ ОМИЛЛАР 
 
“Манъ қилувчи” (монеъ) деб луғатда – икки нарсанинг 
орасини тўсувчига айтилади. Истилоҳда эса қуйидагича 
таърифланган: “У мавжуд бўлганда – унинг дахли бор 
воқеълик вужудга келмайди. У мавжуд бўлмаганда – унинг 
дахли бор воқеълик вужудга келиши ҳам мумкин, вужудга 
келмаслиги ҳам мумкин”. Манъ қилиш – шартнинг аксидир. 
Масалан, ўз мерос қолдирувчисини қасдан ўлдириш – 
қотилни ўлдирилган кишининг меросидан манъ қилади.
“Меросдан манъ қилувчи” фароиз илми уламолари 
истилоҳида қуйидагича таърифланади: “Манъ қилувчи – токи 
мавжуд экан – аслида мерос олишга ҳақдор бўлган инсонни 
меросдан манъ қилувчи сабабдир”.

---

www.madrasa.uz
 
16 
Ҳанафий мазҳаби уламоларимиз “меросдан манъ қилувчи 
ҳолатлар тўрттадир” деб айтганлар: 
1. Қуллик. 
2. Ўз мерос қолдирувчисини ўлдириш. 
3. Диннинг фарқли бўлиши. 
4. Диёрнинг фарқли бўлиши. (“Фароизи Сирожия” 
Сирожиддин Сижовандий). 
Қуллик. Ислом ер юзини ўз нури ила ёритганда бутун 
башарият 
кўпгина 
разолатлар 
ичида 
эди. 
Шундай 
разолатлардан бири қулчилик ва қулларга ёмон муносабатда 
бўлиш эди. Ислом аввало ҳар бир инсон Аллоҳнинг тенг 
ҳуқуқли бандаси эканлигини эълон қилгач, ўзига нисбатан 
қандай муносабатда бўлса, қулларга ҳам шундай муносабатда 
бўлишни, уларни Аллоҳ розилиги учун озод қилишни улкан 
ажрларга сабаб бўлувчи ибодат даражасига кўтарди. Бундай 
мўътадил бағрикенгликни олдин ҳам, кейин ҳам ҳеч қайси 
дин ёки тузум йўлга қўймаган. Қулчиликни йўқ қилиш учун 
бирданига “барча қуллар озод қилинсин” деган гап қилиш 
ижтимоий жиҳатдан нотўғри эканлигини – фаҳмловчи 
кишилар фаҳмлайдилар. Шу сабабдан ҳозирда қулчилик 
бўлмаса ҳам, бир вақтлар қулчилик бўлгани учун 
уламоларимиз 
қулларга 
оид 
ҳукмларни 
шариятда 
кўрсатилганига биноан батафсил баён қилиб кетганлар. 
Қуллик комил суратда бўладими ёки мудаббар ва умму 
валадга ўхшаб ноқис суратда бўладими фарқи йўқ. Зеро, қул 
бировнинг қўлида мулк бўлгач, мустақил ўзи бирор мулкка 
эгалик қила олмайди. Қул топган нарса унинг хожасиники 

---