Islom qadriyatlari

Dinshunoslik XIX asr o’rtalarida G’arbiy Yevropada alohida fan tarmog’i sifatida vujudga kelgan. Uning asoschilari – Myuller, Taylor, Tile, Sosse, Freyzerdir.
Dinlar unga e’tiqod qiluvchilarning soni, miqyosi, o’zining ma’lum millat yoki xalqqa xosligi yoxud millat tanlamasligiga ko’ra turli guruhlarga bo’linadi:
1. Urug’-qabila dinlari - totemistik, animistik tasavvurlarga asoslangan, o’z urug’idan chiqqan sehrgar, shomon yoki qabila boshliqlariga sig’inuvchi dinlar. Ular millat dinlari va jahon dinlari ichiga singib ketgan bo’lib, hozirda Avstraliya, Janubiy Amerika va Afrikadagi ba’zi qabilalarda saqlanib qolgan;
2. Millat dinlari - ma’lum millatga xos bo’lib, boshqa millat vakillari o’ziga qabul qilmaydigan dinlar. Ularga yahudiylik (yahudiy millatiga xos), hinduiylik (hindlarga xos), Konfutsiychilik (xitoy millatiga xos), sintoizm (yaponlarga xos) kiradi;
3. Jahon dinlari - dunyoda eng ko’p tarqalgan, kishilarning millati va irqidan qat’inazar unga e’tiqod qilishlari mumkin bo’lgan dinlar. Unga buddaviylik, xristianlik va islom dini kiradi.
Bundan tashqari dinlar ta’limotiga ko’ra monoteistik - yakkaxudolik (yahudiylik, islom) va politeistik - ko’pxudolik (hinduiylik, konfutsiychilik) dinlariga bo’linadi.
Shu vaqtgacha oliy o’quv yurtlarining barcha fakul’tetlarida boshqa ijtimoiy fanlar qatori “Ilmiy ateizm asoslari” kursi o’qitilib kelindi. Sho’rolar davridagi zo’r berib diniy, “jangovar ilmiy ateizm”ni targ’ib qilib e’tiqodsizlik, iymonsizlikni vujudga keltirdi. Uning dasturida dinlarning paydo bo’lishi va rivojlanishi tarixi, mohiyati va jamiyatda tutgan o’rnini tahlil qilishga nisbatan Marksistik daxriylik ta’limotiga keng o’rin berilar edi. Bu holat daxriylik ta’limotining mazmunini, ijtimoiy ongdagi tutgan o’rnini ortiqcha baholashga sabab bo’lgan. Umuman “ijtimoiy ateizm” nomi bilan o’qitilib kelingan o’sha kurs partiya elitasining siyosiy maqsadlariga buysundirilgani uchun ko’p holatlarda ilmiylikdan o’zoq bulib qolganligi endilikda, sovet mafkurasi iskanjasidan ozod bo’lganda ayon bulib qoldi.
Din, diniy tashkilotlar, dindorlarga nisbatan qo’llaniladigan sovet siyosati ilmiy tamoyillarni bo’zilishiga sabab buldi. Uning o’rniga din, diniy qarashlarni bartaraf etishini “tezlashtirish”ni maqsad qilgan siyosiy daxriylik maydonga chiqdi. Amalda diniy tashkilotlar va dindorlarga nisbatan ma’muriy buyruqbozlik metodi ko’llanildi.