Islom qadriyatlari

DIN MADANIYAT FENOMENI.

“Dinshunoslik” dinning nimaligini, uning vujudga kelishi va rivojlanishi, u ma’naviyatning birinchi elementi ekanligini, ulardagi dunyoviy, real bilimlar yoshlarni tarbiyasida ham zarurligini uqtiradi; U tabiiy, ijtimoiy gumanitar fanlarga suyanadi; muayyan vazifalarni bajaradi; Uning o’z predmeti, yana o’rganadigan, o’rgatadigan mavzulari bor.

Din arxeologiya, etnografiya, tarix, antropologiya, filologiya, demografiya, falsafa, psixologiya, hurfikrlilik kabi fanlar bergan, berayotgan dalil, ma’lumotlarga ko’ra bundan 30-40 ming yillar burun paydo bo’lgan. Xo’sh boshlang’ich diniy tasavvurlarning paydo bo’lishi sabablari nimada edi. Hozirgi zamon fan bergan dalillariga binoan bundan taxminan 40 ming yillar ilgari ibtidoiy jamoa to’zimi davrida hozirgi toifadagi odamlar sekin-asta shakllana borgan. Unga qadar va keyingi davrlarda ular yashash uchun kurashib, tabiat sirlarini bilishga harakat qilganlar. Shuning uchun ularni fanda “aql-idrokli odamlar” deb nomlanadi. Ana shu davrda turli diniy tasavvurlar paydo bula boshlaydi.
Dastlabki bosqichlarda din g’oyat sodda bulib, uning eng ibtidoiy shakllari fetishizm, totemizm, animizm, sehrgarlikdan iborat bo’lgan. Bular zamonlar o’tishi bilan o’zgarib, bulinib murakkablashib borgan. Hozirgi zamon dinlarida ularning qoldiqlari hali ham saqlangan. Masalan, hozirgi o’zbeklarning dindorlarida qaldirgoch, musicha, laylaklar muqaddaslashtiriladi. Bu totemizm qoldig’idir.
Dinga ishonishning amaliy ifodasi turli xildan iborat, urf-odat, marosim va har-xil diniy yozuvlardir.
Din asosan, 5 ta funksiyani bajaradi.

1. 
   Dunyoqarashni shakllantirish
   
2. 
   Dinning tassali berish vazifasi (Real voqelikni afsonaviy ishonch bilan o’rnini bosish)
   
3. 
   Tartibga solish vazifasi
   
4. 
   Aloqa bog’lash (o’rnatish) vazifasi.
   
5. 
   Jamoaga birlashtirish vazifasi (tarbiyalovchilikdan).
   

Bularning oldingi to’rttasi an’anaviy funksiyalardir: beshinchisi yangi bulib, u ayniqsa hozirgi zamon islomiga xosdir. Uning dindorlarni axloqli, odobli qilishga qaratilgan dasturlariga taaluqlidir. Bular qur’on, hadislarda, hozirgi din arboblarining asar, fatvo, amaliy tavsiya, faoliyatlarida, diniy satrlarda yaqqol namoyon bulmoqda.
Xulosa shuki, din ijtimoiy hodisadir: U ibtidoiy jamoada bundan taxminan 30-40 ming yillar oldin mifologik, yalpi afsonaviy dunyoqarashdan so’ng paydo bo’lgan: zamonlar o’tishi bilan uning shakllari o’zgarib, g’oyat keng evolyutsiyani boshdan kechirgan.
Diniy e’tiqodning amaliy ifodasi har xil: ibodat, urf-odat, marosim va yozuvlardir. Din hozir 5 ta asosiy funksiyani bajaradi.