Islom karimov nomli toshkent davlat texnika universiteti magirtratura bo

 
2.2-§ Лазер нурланишининг когерентлиги 
Лазер нурланиши когерент нурланиш. Бу когерентлик хусусиятининг 
бирламчи сабабини “лазер” сўзининг маъноси билдириб турибди, яъни 
ёруғликни мажбурий нурланиш ёрдамида кучайтириш демакдир. 
Мажбурловчи ёруғлик нурланиши ва мажбурланган ёруғлик нурланиши 
айнан бир хил параметрларга эга бўлган нурланишлардир. Уларнинг 
частоталари, 
фазалари, 
тарқалиш 
йўналишлари 
бир 
хил. 
Бу 
нурланишларнинг электр майдон кучланганлиги векторлари бир хил 
текисликда тебранадилар, яъни улар бир хил қутбланган нурланишлардир. 
Демак, лазер нурланишининг ихтиёрий, исталган икки нуқтасидаги 
электромагнит тебранишларнинг фазалар фарқи вақт бўйича ўзгармасдир. 

---

23 
Шунинг учун когерентликни вақтий ва фазовий когерентликларга ажратиш 
мумкин. Вақтий когерентлик деганда лазер нури дастасининг бирор 
нуқтасида икки турли вақт оралиғидаги электромагнит тебранишнинг 
фазаларининг фарқи вақвт бўйича ўзгармаслигини тушуниш мумкин. 
Фазовий когерентлик деганда айнан бир вақтнинг ўзида лазер нури 
дастасининг ўзида лазер нури дастасининг бирор кесими юзасидаги икки 
турли нуқталардаги электромагнит тебранишларнинг фазалари фарқининг 
ўзгармаслиги тушунилади.
Шунинг учун лазер нурланиши дастасининг когерентлик даражасини 
характерловчи махсус кўрсаткичлар киритилиши мумкин. Буни биринчи 
ҳолда электромагнит тўлқинларнинг вақт бўйича ўзаро корреляцион 
функцияси 
Ф
1
(

)

)
(
)
(
)
(
)
(
2
1
2
1
t
E
t
E
t
E
t
E


(2.7) 
орқали амалга оширса бўлади. Бу ерда вақт бўйича ўртача қийматини 
аниқлаш амалга оширилади. 
Иккинчи ҳолда лазер нурланишини икки нур дастасига ажратиб ва бу 
нур дасталарининг турли оптик йўлларни ўтгандан сўнг учратиш натижасида 
олинган интерференцион манзаранинг 
Ф
2

min
max
min
max
I
I
I
I


(2.8) 
кўринувчанлик коэффициенти билан ҳарактерласа бўлади. Бу ерда I
max
ва I
min
-
интерференцион манзарадаги ёруғлик интенсивлигининг максимал ва 
минимал қийматлари. Абсолют когерент нурланиш учун Ф
1
ва Ф
2
коэффициентларнинг максимал қиймати бирга тенг. Агар икки 
электромагнит тўлқинларнинг фазаларининг фарқи тасодифий равишда 
ўзгарса, у ҳолда Ф
1
ва Ф
2
коэффициентларнинг қиймати нолга интилади. 
Лазер нурланишининг когерентлик даражаси кўп факторларга боғлиқ. 
Булар фаол муҳитнинг вақт ўтиши билан параметрларининг ўзгариши, оптик 

---

24 
резонатор элементларининг акустик ва механик таъсирлар натижасида 
тебранишлари натижасида лазер нурланишининг спектри кенгаяди. Бу 
кенгайиш асосида лазердан чиқаётган электромагнит тўлқинларнинг 
тебранишларини қуйидаги 
Е(
r

t)

E
0
(
r
)

cos

t

(
r

t)

(2,8*) 
қонуниятга бўйсунади десак, у ҳолда нисбий 

(
r
,t) фазанинг t

0 моментдан 
бошлаб ўзгаришлари 2

t га пропорционал равишда рўй беради ва

ког

Р


1
(2.9) 
вақтдан сўнг 2

га тенг бўлади. Бу шундай ҳарактерли вақтки, бу вақт 
фарқининг ичида икки электромагнит тўлқинлар ўзаро когерент бўлади. Бу 
вақтни когерентлик вақти дейиш қабул қилинган. Шу вақт ичида 
электромагнит тўлқин босиб ўтган йўлни когерентлик узунлиги дейиш қабул 
қилинган, яъни
L
ког

с

ког

Р
с


(2.10) 
Шу вақт фарқи ичида ва шу йўл фарқи узунлигида электромагнит 
тўлқинлар оптик резонатордан чиқишдаги тебранишларга синхрон ҳолда 
тебранади.