|
14.1 Rasm. Yer ostida bakterial tanlab Eritshqurulmasi sxemasi
1 – kislotalash inshoati ; 2 – nasos stansiyasi; 3 –sug‘orish qudug‘i ; 4 – ruda jnslari;5 – shaxta gorizonti; 6 – mahsulot Eritmasi; 7 – regenYeratsiya havuzi; 8 – nasos stansiyasi; 9 – o‘lagich; 21 va 25 – bo‘lim.(seksiya)
Hozirda uran ishlab chiqarish yiliga 40 ming t. ko‘proqni tashkil qilib, kiyingi yillardagi unga bo‘lgan talab yiliga 70 ming t. gacha oshishi mumkin. Uranga bo‘lgan talabning oshishini hisobga olib yangi konlar o‘zlashtirilmoqda, uranni boyitish zavodlari qurulmoqda, uronni boyitish texnologiyasi takomillashtirilib, kombog‘al uran rudalari va uyumlarda tanlab Eritish jaroyonlari qo‘llanilmoqda.
Uran rudalarini gidrometallurgik qayta ishlashda oksidlovchilar ishtirokida yoki ularsiz sulfat kislotaning kuchsiz eritmasida tanlab eritish keng qo‘llaniladi.
Sulfat kislota eritmasida uran minerallaridagi uran olti valentli holatda bo‘lsa u yaxshi Eriydi. Uran rudalarini tanlab eritilganda eritmada hamma vaqt temir ioni bo‘ladi, u temirli minerallarni kislota bilan eritishda hosil bo‘ladi. (masal. pirit)
pH 1—2 dagi uranni kislotali tanlab eritishdagi oksidlanishi uch valentli temir ionlari ishtirokida quyidagi reaksiya asosida kechadi:
UO2 + 2Fe3+ = UO22++ 2Fe2+ (1)
Bo‘nda hosil bo‘ladigan ikki valentli temir oksidlovchi qo‘shilganda uch valenli holatigacha oksidlanadi:
2Fe2+ + MpO2 + 4N+ = 2Fe3+ + Mp2+ + 2N2O (2)
6Fe2+ + SlO-3 + 6N+ = 6Fe3+ + Sl - + ZN2O (3)
UO2 ning optimal Erish tezligiga Fe3+: Fe2+ =1:1 nisbatda bo‘lganda vaFe3+ 0,5 dan 2 g/l.gacha bo‘lganda Erishiladi. Agarda tanlab Eritilayotgan rudada pirit bo‘lsa,qo‘llanadigan oksidlovchilar, masalan: pirolyuzit, kaliy xlorat yoki nitrat kislotasi o‘rniga bakterial okisidlash mahsulotlarini ishlatish mumkin. Ma’lumki,piritni bakterial oksidlashda sulfat kislotasi va oksidlovchi – temir sulfat tuzi hosil bo‘ladi.
Uran minerallarini bakterial tanlab Eritilishi ,uni kislotalarda Eritish reaksiyalari kabi kechadi:
UO3 + N2SO4 = UO2SO4 + N2O (4)
UO2 + Fe2 (SO4)3 = UO2SO4 + 2FeSO4. (5)
Uran rudalarini yer ostida tanlab Eritishning dastlabki tajribasi Kanada, Fransiya va Portugaliyada mavjud.
Bu jaroyonni amalga oshirishning umumiy shroitlari misni Yer ostida tanlab Eritish shroitlariga mos keladi.
Odatda uran rudalarini Yer ostida tanlab Eritishning-ximyoviy yoki bakterial-kimiyoviy usullari rudaning tarkibida karbonat minerallari kam bo‘lganda qo‘llaniladi. Yot jinslarning tuzulish tasnifi bu usulning yoroqliligini aniqlashda katta ahamiyatga ega.
O‘ndan tashqari, ruda qatlamlari gorizontal shaklda bo‘lishi va nisbatan o‘tkazmaydigan holata joylashishi, Yer osti suvi statik sathidan pastda joylashishi, ruda tarkibida etarli darjada uran bo‘lishi va boyitilgan oxirgi Eritmadagi miqdori uranni ajratib olish jaroyonlariga qo‘yiladigan iqtisidiy talablarni qondirishi zarur.
Kanadada Eliot – Leyk uran rudasi konida sanoat sharoitida bakterial tanlab Eritish amalga oshirilmoqda.
«Stenrok» shaxtasida shaxtaning kislotali suvi tarkibida 1812 g/m3 U3O8 biriktirib u temir bilan birgalikda ohak bilan cho‘ktiriladi. Bu ruda konidagi uran oksid holatda bo‘lib, piritni bakterial oksidlash mahsulotlarida yaxshi Eriydi.
Uranni Yer ostida tanlab Eritish 460—650 m2 umumiy maydonda 1200 ta qazib olinadigan manbada omalga oshiriladi. Bu manba devorlarini bakterial Eritmalar bilan yuuvish va sug‘orish kunduzgi va kechki smenalarda –haftasiga 7 kun amaga oshiriladi. Kuniga 12 ta manba sug‘oriladi.Sug‘orish sikli har 3 oyda takrorlanadi.
pH 2,3—2,8 li Erituvchi ruda bo‘ylab sizib o‘tib yer osti havuzlarida yig‘iladi, u yerga temir quvrlarining va nasoslarining korroziyalanmasligi uchun pH 5 gacha ammoniy qo‘shiladi. Shundan so‘ng eritma yer yuzasiga o‘zatilib, temir va uranni Eritmaga o‘tkazish uchun pH 2,4 pasaytiriladi. Eritma tozalanadi va ionalmashuvchi smola yoki ammoniy yordamida cho‘ktirib uranni ajratish uchun jo‘natiladi. Shu usulda yiliga 60 t dan ko‘proq U3O8 olinadi.
«Sheli Beyzin» (Kanada) Yer ostida tanlab Eritishda ruda Erituvchiga to‘yinganidan kiyin chiqadigan Eritmada 5 g/l N2SO4 bo‘ladi. Oqimning tezligi 284 l/min bo‘lganda uranning konsentratsiyasi 0,2—0,35 g/l. ni tashkil qiladi. Ayrim hollarda oksidlovchi sifatida Eritmaga natriy xlorat,shuningdek flokulyant qo‘shiladiki, u kam o‘tkazuvchi materialni o‘tkazuvchanlik xususiyatlarini oshiradi.
Fransiyaning «Ekarper»uran ruda konidagi shaxta suvidan 20 yildan ko‘proq vaqt davomida uran ajratib olinadi. Uraning rudadagi miqdori 0,08 % ni, ayrim maydonlarda esa 0,02— 0,04 % dan oshmaydi.
Bu rudalarni odatdagi usulda qayta ishlash iqtisodiy jihatidan o‘zini oqlamadi, shuning uchun ham bu maydonda yer ostida tanlab eritish usulini qo‘llash imkoniyatlarini tadqiq qilindi.
Kon suvini yig‘ish uchun konning bir-bridan 40 m. masofada ketma-ket joylashgan beshta baladligida suv qochirish sistemasi (zovur) qurildiki, u minerallashgan uran briktiruvchi rudalarni minerallashmagan rudalardan ajratish imkoniyatini berdi.
Tadqiqotlar natijasida yaratilga sxemaga asosan pH 3 li minerallashgan suv polietilenli quvurlar orqali 160 va 200 m baladlikda yig‘ilib, nasos stansiyasi orqali 1000 m3 hovuzga uzatiladi. Uranni shaxta suvidagi miqdori 100 mg/l bo‘lganda, metallni ajratish darajasi oyiga 2,5 t. etib korxonaning unumdorligi yiliga 35 t uranni tashkil etdi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
