Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti olmaliq filiali «konchilik ishi» kafedrasi

Tog‘ jinsi massivining mustahkamlik sharoitining yaratilishi.
Yuqori kon bosimi kon massivida kо‘mir yoki boshqa foydali qazilmalarni qazib olish bilan hosil qilinadigan bо‘shliqlar natijasida paydo bо‘luvchi tayanch kon bosimi bilan belgilanadi. Tayanch kon bosimi tog‘ jinslarining kon lahimlari atrofida parchalanishiga olib keladi-ki, bu holat mustahkamlagichlarga qо‘shimcha zо‘riqishiga va metanning ajralib chiqishining kuchayishiga olib keladi. Kovjoy yaqinida burg‘ilangan degazatsiya skvajinalari massivning yaxlitligini buzadi. Natijada kovjoyga yetib bormagan metan gazi yotqiziqdan tashqariga olib chiqariladi. Bu kovjoyda gaz va kо‘mirning bexosdan otilib chiqishining oldini oladi. Yotqiziqlarni degazatsiyalash darajasini oshirish uchun skvajinalarning ratsional kо‘rsatkichlarini (skvajina diametri, oralaridagi masofa, qiyalik burchagi) aniqlash kerak.
Tog‘ jinsi massivida parchalanish birinchi navbatda zо‘riqish ta’sirida asosiy tog‘ jinsining ancha kichik bо‘lgan qayishqoqlik chegarasida kuchsizlangan yuzalarda rо‘y beradi.
Davomiy qayishqoqlik tog‘ jinsi massivi kuchsizlanganlik yuzalarida gravitatsion kuchlanishlar ta’sirida bо‘ladi. Bu massiv ba’zi uchastkalarida tayanch kon bosimi va modellashtirish kvadrat bog‘liqlik ta’sirida paydo bо‘luvchi qо‘shimcha zо‘riqish ta’sir etadi.
Doimiy kuchsizlangan yuzalarda mustahkamlik sharoitlarini tashkil qilishda zо‘riqish maydoni uzluksiz bо‘lishi kerak. Bu maydonni aniqlovchi yagona va samarali usul bо‘lib qirqim tizimi atrofida faqat bevosita davom etadigan qо‘shimcha zо‘riqishlar bilan bu maydonni aniqlovchi chegaraviy elementlar usuli hisoblanadi. Kuchsizlanish yuzasi normal va urinma zо‘riqishlar hududiy kenglikda yuzaga normal ν bilan kо‘ndalang kesim о‘qi tik chizig‘i z orasidagi α burchak va xu gorizontal tekisligiga normal proyeksiyasi bilan lahim о‘qi x orasidagi β burchak beriladi.

8.3- rasm. Topshiriqni hisoblash sxemasi:
1- tayanch kon bosimining tarqalishi, qiya chiziqlar- kuchsizlangan yuzalar.
Massiv materialaning parchalanishini tekshirish Mor-Kuznetsov mustag‘kamlik kriteriyasi bо‘yicha ichki ishqalanish burchagi ϕ va tog‘ jinsining о‘zaro bog‘lanish koeffitsiyenti K kabi mustaо‘kamlik asosiy kо‘rsatkich hisoblangan kuchsizlanish yuzasida о‘tkaziladi.