Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti olmaliq filiali «konchilik ishi» kafedrasi

Kimyoviy suffoziya (karst) tog‘ jinslarining yer osti va yer usti suvlari bilan, karyerning bortli zonasida voronkalar hosil qilib erishi va ishqorlanishi bilan bog‘langan. Ushbu jarayonlar о‘z tarkibida kо‘proq yoki k amroq eriydigan minerallarga ega bо‘lgan tog‘ jinslari uchvun xosdir.
Karyerlar bortlarining turg‘unligiga tog‘ jinslarida galoid minerallar (galit, silvin, karnolit va b.) mavjud bо‘lganda kimyoviy suffoziya sezilarli darajada ta’sir kо‘rsatadi. Tuzli karst deb nomlanadigan mazkur hodisa tuz konlari qazilmalari karyerlariga xosdir.
Kimyoviy suffoziya sulfat va karbonat jinslarda (sulfatli va karbonatli karst) sekinroq rivojlanadi. Bunday sharoitlarda massivlarning turg‘unligi karyer tomonidan ochiladigan qadimgi karstlilarining mavjudligi bi lan belgilanadi.
CHо‘kish – tog‘ jinslarining ularni namlantirganda qо‘shimcha kuchlanishlarsiz kamayishi. Konlarga ochiq usulda ishlov berilganda, u karyer bortoldi zonasida voronkasimon pasayishlarning xosil bо‘lishiga, ba’zi hollarda esa kо‘chkilarga yoki ustki pog‘onalarning buzilishlariga olib kelishi mumkin.
CHо‘kish xususiyatlariga “mustahkamlash uoanmasiga” ega bо‘lgan sariq tuproq yoki sariq tuproqli suglinkalar ega bо‘ladi. Ulapr ivitilganda sementlovchvi birikmalarning ishqorlanishi sodir bо‘ladi vabusiqilgandamustahkamligining keskin pasayishiga olib keladi.
Tog‘ jinslarining chо‘kish xususiyatlarini namoyon etish sharoitlari karyerlarda ularni texnik suv qiyaliklari asosida ivitilganda yoki uni qiyalikka yaqin joylashgan yer usti suv havzalari va suv oqimlari infiltratsiya qilinganda yuzaga keladi.
Qiyaliklar eroziyasi. Yuzaki eroziyaga asosan qum-loyli tog‘ jinslaridan iborat bо‘lgan qiyaliklar duchor bо‘ladi. U vaqtinchalik vaqtinchalik suv oqimlari (jala) ta’siri ostida sodir bо‘ladi. Noqulay sharoitlarda о‘pqonlar bir necha metr chuqurlika yetishi mumkin, pastqvi pog‘onalarda esa ishchi maydonlarni loyqalantiruvchi va foydali qazilmani suvsizlantiruvchi chiqarish konuslari hosil bо‘ladi.
Erozion holatlar ba’zi kо‘chkilarning intensifikatsiyalanishiga yordam beradi. Pog‘onalarning siklik kо‘chkilarida qiyalik bо‘ylab oqib ketadigan vaqtinchalik suv oqimlari kо‘chuvchan massalarni yuvib va ketadi buzib ketadi, hamdakо‘chkining yangi sikliuchunqulay sharoilaryaratadi.
Karterlarni eroziyadan himoya qilish tadbirlari asosan sel suvlarining tо‘Rejaishini tashkil etishga olib kelinadi.