Darzsimon tomlarni poliuretanli tarkib bilan mustahkamlash. Darzsimon jinslarga haydash uchun darzlarning ochilish kengligiga qarab, normal yoki tezlashtirilgan poliuretanli tarkib qо‘llaniladi. Normal poliuretanli tarkibdan ingichka darzsimon massivga haydash uchun foydalaniladi. Tezlashtirilgan poliuretanli tarkibdan esa keng ochilgan darzli massivlarni mustkahkamlash uchun foydalaniladi. Normal poliuretanli tarkib suyuq holatdan gelsimon holatga jinsga kiritilgandan sо‘ng 20—30 daqiqadan sо‘ng о‘tadi, 90—150 daqiqadan sо‘ng esa qotishni boshlaydi.Tezlashtirilgan poliuretanli tarkib gelsimon holatga 1,5—2 daqiqadan sо‘ng о‘tadi, 15—20daqiqadan sо‘ng esa qotadi.
Poliuretanli tarkibni haydash texnologiyasi quyidagidan iborat(1.94-rasm).
Mustahkamlash uchun mо‘ljallangan darzsimon jinslarda haydash shpurlari (quduqlari) burg‘ulanadi.Burg‘ulash vulqonlardagi yoki lahimlar yon tomonidagi zaboyosti bо‘shlig‘ida amalga oshirilishi mumkin. Haydash (nasos) qurilmasi bosim ostida ikkita quvur о‘tkazgich orqali poliuretanli tarkibning alohida komponentlarini uzatadi. Quvur о‘tkazgichlarni uzatadigan shpur (quduq) lg‘zi oldida, keyinchalik quvur о‘tkazgich bо‘yicha haydash shpuriga (qudug‘iga) uzatiladigan tarkib komponentlarini aralashtirilishi sodir bо‘ladi. Shpurlar (quduqlar) tо‘ldirilgandan sо‘ng maxsus zatvor bilan germetiklanadi. Uskuna agressiv muhitlarga chidamli bо‘lgan metall - 1X18N9T pо‘latidan tayyorlangan bо‘lishi kerak.
Darzlari va bо‘shliqlari soni kо‘p bо‘lgan jins qizdirilganda poliuretanli tarkibning sarflanishi bir shpurga 200—300 kg etadi. Har bir navbatdagi shpurga (quduqqa) haydashni havo oqimi harakatiga qarama-qarshi yо‘nalishda amalga oshirishi kerak.
30.1-Rasm. Poliuretanli tarkiblarni haydash yо‘li bilan tom mustahkamlanganda tozalash zaboyida va tayyorlov lahimidagi haydash uskunasi va shpurlarning joylashish sxemasi:
1—nasosli qurilma; 2 — bosimli quvur о‘tkazgichlar; 3 — haydash shpurlari (quduqlar) 4 — aralashtirgich; 5 — germetizator.
Mustahkamlovchi tarkiblarni haydash parametrlari. Mustahkamlovchi va biriktiruvchi haydash texnologiyasi bir qator parametrlar bilan tavsiflanadi: shpurlarning uzunligi va qatlamlanishga nishablik burchagi, qatordagi shpurlar о‘rtasidagi masofa, haydash shpurini germetiklash chuqurligi, haydash bosimi, biriktiriuvchi tarkib xarajati. Haydashning taxminiy parametrlarini belgilash uchun hisob-kitob sxemasi rasmda keltirilgan. Shpurning uzunligi(m)
lsh= nlc+ 0,5,
bunda p— tozalash zaboyini siljitish uchun mustahkamlanadigan uchastka tayyorlanadigan sutkalar soni;lc— tozalash zaboyini siljitish.
30.2-Rasm. Biriktiruvchi tarkiblarni haydash parametrlarini belgilash uchun hisob-kitob sxemasi:
lg— shpsrni germetiklash chuqurligi; RII — shpurning uzunligi bо‘yicha birikti ruvchi tarkibning kirish radiusi; V —shpurlar о‘rtasidagi masofa;V = R"sutkialar, m; R’ —- shpur oldidagi biriktiruvchi tarkibning kirish radiusi, m.
Shpur og‘zini yotqizish balandligi hjinslarning mahkamlovchi qatlami quvvatining yarmi sifatida taxminan aniqlanadi N. Shuningdek R’ H/2.lg = N/2 = R" bо‘lganda tarkibning yо‘qolishi.
V = (lg - h) lshr"q
bundaq — biriktiruvchi tarkibning solishtirma sarfi,l/m1’.
Karbamidli sintetik mustahkamlovchi qatronlar. Karbamidli qatronlar asosida biriktiruvchi tarkiblar mayda darzliligi bilan zaiflashgan, namlikning ishtirokisiz jinsli massivlar burchagini ilgarilab mustahkamlash maqsadlarida ishlab chiqilgan. Qо‘llash uchun tavsiya etiladigan sohalar:
Kuchli kо‘mirli qatlamlarga ishlov berganda zaboy yuzasidan kо‘mirning qulashini bartaraf etish uchun;
Qatlamlarga qatlamlar bilan ishlov berilganda qatlamlararo mustahkamlash uchun;
Tik kо‘mir qatlamlariga ishlov berganda kо‘mir tushadigan pechlarni va tо‘sinlarni mustahkamlash uchun;
Qо‘riqlash seliklarini mustahkamlash uchun;
Tozalash zaboylarida va tayyorlash lahimli kesishmalarda noturg‘un tomni mustahkamlash uchun;
geologik vayronalar ta’sir qiladigan zonalarda.
Karbamidli qatronlar sanoatda suvli qorishma kо‘rinishida chiqariladi. Kо‘mirni va tog‘ jinslarini mustahkamlash uchun K.F-J, KF-MT, KS-11 rusumli karbamidli qatronlar qо‘llaniladi.
Karbamidli qatronlarning qotirgichi sifatida shavel kislotasi yoki xlorli temirning yodli eritmasi ishlaialadi. Karbamidli qatron massivga bir-ikki komponentli sxema bо‘yicha tarkib kabi biriktishi mumkin.
Bir komponentli sxemada karbamidli qatron, qotirgich, modifikator(poliizotsianat) bir sig‘imda aralashtiriladi, magistrali bо‘yicha massivga uzatiladi(I. 96, i-rasm).
Ikki komponentli sxemada qatron modifikator va qotirgich bilan alohida uzatiladi va bevosita haydashdan oldin shpur og‘zida aralashtiriladi (I. 96, b-rasm), shundan sо‘ng shpurlarga haydash amalga oshiriladi (I. 97-rasm).
Ishlarni bajarish natijasida kо‘mirning vayron bо‘lish hajmi 70 – 80ga pasayadi.
