Ислом Каримов номидаги Тошкент Давлат техника Университети Олмалиқ филиали Рўйхатга олинди “Тасдиқлайман ”

2- амалий машғулот: Ёқилғи ёқишда газларнинг ЧМЧни хисоблаш.
Амалий машғулотнинг технологик харитаси (2-машғулот)

Босқичлар, вақти	Фаолият мазмуни
	Ўқитувчи	Талаба
1-босқич. Ташкилий қисм (10 дақиқа)	1.1. Аудиториянинг дарсга тайёрлигини, талабалар давоматини аниқлайди, амалий машғулот мавзуси, унинг мақсади, ўқув машғулотидан кутилаётган натижалар маълум қилинади	1.1. Эшитади ва ёзиб олади
2-босқич. Асосий (60 дақиқа).	2.1.Талабаларга мавзуга доир асосий маълумотлар шарҳловчи маъруза кўринишда эълон қилинади. ҳаво-газ аралашмаларни концентрацияси РЭЧК ваРЭЧТ қийматларини таққослаш ҳақида маълумот берилади. Талабалар билим даражаларини аниқлаш учун савол-жавоб ўтказади. - ҳаво-газ аралашмаларни концентрацияси нима? - РЭЧК ваРЭЧТ қийматларини таққослаш мумкин? 2.2.Ўқитувчи визуал материаллардан фойдаланган ҳолда материалларни қисман намойиш қилиб ўтади. 2.3. Ўқитувчи ҳар бир масала шартини тўлиқ тушунтиради ва талабаларга уни ечиш бўйича йўл-йўриқ кўрсатади. Талабаларга дафтарга “Биламан, билдим, билишни хохлайман ” устунларига эга бўлган жадвал чизиб, савол-жавоблардан сўнг тўлдириб боришни топширади ва ҳар бир масала ечилгандан сўнг ўзгартириш киритилишини сўрайди 2.4. Талабаларга мавзунинг асосий тушунчаларига эътибор қилишни ва ёзиб олишларини таъкидлайди	2.1. Эшитади, навбати билан жавоб беради, ўзгаришларни жадвалга ёзиб боради. 2.2. Эшитади ва ёзиб олади 2.3.Эслаб қолади, масала ечади
3-босқич. Якуний (10 дақиқа)	3.1.Машғулотга якун ясайди. Талабалар жадвалларини текшириб чиқиб, билим даражасни баҳолайди. Асосий хулосаларни эълон қилади. Талабаларни муъзон асосида баҳолайди. Уйга вазифани ва кейинги амалий машғулот мавзусини эълон қилади.	3.1. Эшитади, аниқлаштиради. 3.2. Топшириқни ёзиб олади.

2-АМАЛИЙ МАШҒУЛОТ.

Ёқилғи ёқишда газларнинг ЧМЧни хисоблаш
Назарий маълумотлар
Атмосфера ҳавосининг ер устки қатламини саноат корхопалиридан ташланадиган зарарли моддалар билан хавфли ифлосланиш даражаси зарарли моддаларнинг ер устки концентрацияси С_макс (мг/м³) билан аниқланади. С_макс энг ноқулай об — ҳаво шароитига тўғри келадиган ва ташлаш жойидан маълум масофада ўрнатилади.
Зарарли модданинг С_макс катталиги рухсат этилган чегаравий концентрациясидан (РЭЧК мг/м³) ошмаслиги керак, яъни қуйидаги шарт бажарилиши лозим С_макс РЭЧК.
Бир вақтнинг ўзида атмосферада бир неча моддалариинг биргаликда таъсир хусусиятига эга бўлган зарарли моддалар концентрациясининг йиғиндиси бирдан ошмаслиги керак:

Бу ерда: С₁, С₂, . . . . Сn — атмосфера ҳавосидаги зарарли моддаларнинг бир жойдаги концентрацияси, мг/м³. РЭЧК₁, РЭЧК₂, РЭЧК_n — зарарли модаларнинг тегишли рухсат этилган чегаравий концентрациялари, мг/м³.

Думалоқ оғизли биргина манбадан чиқаётгаи қизиган газ — ҳаво аралашмаси чиқиндисининг концентрация С_макс катталиги қуйидаги формула билан аниқланади:

Думалоқ оғизли биргина манбадан чиқаётган совуқ газ — ҳаво аралашмаси чиқиндисининг концентрация Сmах катгалиги қуйидаги формула билан аниқлаиади:

Бу ерда А - Атмосфера ҳавосидаги зарарли моддаларнинг вертикал ва горизонтал йиғиндисини аниқловчи, атмосферанинг ҳарорат интратификациясига боғлиқ коэффициент. Ўрта Осиёнинг субтропик зонаси учун ~ 240, Қозоғистон ва Ўрта Осиёнинг қолган районлари. Қуйи Поволжье, Кавказ, Молдавия, Сибир, Ўзоқ Шарқ - 200, шимол, шимолий — ғарб, ўрта Поволжье, Урал, Украина учун - 160, МДҲнинг Европа территориясининг марказий қисми учун – 120га тенг
М— атмосферага ташланаётган зарарли моддалар
миқдори, г/с. Бу катталик лойиҳанинг техиологик қисмини ҳисоблаб аниқланади ёки тегишли корхона нормативларига мос равишда қабул қилинади.
F — зарарли моддаларни атмосфера ҳавосида чўкиш тезлигини эътиборга олувчи ўлчовсиз коэффициеит. Газсимон зарарли моддалар ва майда дисперс аэрозол аралашмалар учун Ғ = 1 ; чанг ва қурум учун, агар тозалашнинг ўртача эксплуатацион коэффициенти 90% ва ундан катта бўлса Ғ = 2, 70-90%да Ғ = 2,5 , 75% кам бўлса Ғ = 3 га тенг бўлади.
Агар ташлама сув буғи билан бирга чиқиб унинг конденсацияланиши содир бўлса, шуниигдек, чанг зарраларини коагуляцияланишга учраши мумкин бўлса, Ғ ~ 3 деб қабул қилинади. m ва n манба оғзидан ташланаёгган газ — ҳаво аралашмаси чиқиндисини шароитини ҳисобга олувчи ўлчовсиз коэффициент.
Коэффициент m қуйидаги формула билан аниқланади.

f— қуйидаги формула билан аниқланади

Агар f 100 бўлса, ташланмалар совуқ, агар f<100 бўлса ташланмалар қиздирилган бўлиб ва ҳисоблаш учун тааллуқли (2) ва (1) формулалар қўлланилади.
Д — ташлама манбасинивг диаметри, м.

Vm қизиган ташламалар учун қуйидаги формула билан аниқланади

Vm совуқ ташламалар учун қуйидаги формула билан аниқланади

N та ташлама манбалари бўлса См катталиги қизиган ташламаларники каби аниқланади

Квадрат ёки тўртбурчакли труба оғзининг самарали диаметри Дэ қуйидаги формула билан аниқланади

Бу ерда — труба оғзининг ўзунлиги (м), квадрат оғизли манба учун =В
В — манба оғзининг эни (м).
W — газ-ҳаво аралашмасининг манбадан чиқаётган ўртача тезлиги (м/с).
Н — ташлама манбасини ер устидаги баландлиги (м);
Т — газ — ҳаво аралашмаси ҳарорати Тг ва атмосфера ҳавоси ҳарорати Тх ўртасидагн фарқ;
v_i — газ-ҳаво аралашмасининг ҳажми, қуйидаги формула билан аниданади (м³/с):

Бу ерда М — атмосферага барча ташламалрдан ташланаётган зарарли моддаларни йиғинди мшқдори (г/с).
V — барча манбалардан ташланаётган газ — ҳаво аралапшаларини йиғинди ҳажми (м³/с)

Атмосферага битта манбадан ташланаётган зарарли моддаларни рухсат этилган чегаравий ташламаси (РЭЧT) агар уларни ер устки қатламидаги концентрацияси РЭЧК дан ошмаганда қизиган ташламалар учун

(15)

совуқ ташламалар учун

(16)

Бу ерда Сф — зарарли моддани атмосферадаги фон концентрацияси орқали аниқланади. (мг/м³) Қолган катталиклар худди юқорида келтирилган формулалар билан ҳисобланади.

Зарарли моддаларни ер устидаги энг юқори концентрация кўрсаткичи, РЭЧК ошишига олиб келмайдиган битга ташлама манбасини (трубани) баландлиги қуйидаги формула бўйича ҳисобланиши мумкин. Совуқ ташламалар учун
(17)
Қиздирилган ташламалар учун
(18)
Корхонада хом ашёни тайёрлашда ишлаш учун куриган ускуналардан чанг чиқади; бу чанг вентилятор ёрдамида сўрилиб, атмосферага чиқариб ташланади. Ташлама м/сек тезликда баландлиги Н м, диаметри Д бўлган мўридан ҳавога ташланади.
1. Чангнинг кутилган энг катта концентрацияси С_м ни
ҳисоблаб топинг ва уни РЭЧК — 0,5 мг³ /м³ қиймати билан солиштириб кўринг.
2. Чанг учун РЭЧК 1/сек нинг қийматини топинг ва уни ҳаҳиқий ташланаётган М — миқдори билан солиштириб кўринг.
3. Вентилятор ёрдамида чиқариб ташланаётган чиқинди ҳаво йўлига чанг тўтиб қолувчи ускуна қуриш зарурлигини асослаб кўрсатинг.
Ечиш:
Совуқ ташламалар учун С_м и РЭЧТ қуйидаги формулалар ёрдамида ҳисоблаб чиқарилади:
(1)
(2)
бунда: А— об — ҳаво, иқлим ҳамда зарарли моддаларни ҳавода вертикал, горизонтал йўналишда тарқалиш шарт - шароитига боғлиқ бўлган коэффициент;
Ғ — моддаларнинг ўтириб қолиш тезлигини эътиборга
олувчи коэффициент, Ғ=3
п — моддаларни маълум манбадан қандай шарт— шароитларда чиқариб ташланаётганини эътиборга олувчи коэффициент.
1. Чангли ҳавонинг ҳажми

2. п-ни аниқлаш учун Ум пи ҳисоблаб чиқдрамиз


3. Аниқланган катгаликлар (1) формулага қўйилиб чангни См концентрацияси ҳисоблаб топилади.
4. Чангни См концентрацияси РЭЧК билан таққосланади.
5. Чангли чиқинди газ учун (2) формула ёрдамида РЭЧК ҳисобланади.
6. РЭЧК нитижаси чангли чиқинди газнинг ҳақиқий М миқдори
билан солиштирилади.
7. Адабиётлардан фойданалиб чангли газ чиқиш йўлига қандай чанг тугувчи ускуна қуриш зарурлиги асослаб берилади.
МАСАЛА ВАРИАНТЛАРИ 2-илова

№
1	4	0	18	1,0	8,2	200
2	6	од	25	2,0	10,0	200
3	5	0,2	20	1,2	8,6	210
4	3	0,15	20	1,1	7,8	210
5	7	0,3	19	1,3	8,1	220
6	3	0,3	20	1,5	8,2	200

Амалий машғулот хулосаси
Амалий машғулотлар даврида талаба маърузадан олинган маълумотларни мустаҳкамлайди, уни ўзаро фикр юритиш йўли билан ишлаб чиқаришга, техника-техналогияда жорий этишга амалга ошириш учун фикр доирасини кенгайтиради ва мустақил масала ечишни ўрганади
3-илова
Амалий машғулотни баҳолаш кўрсаткичлари ва мезонлари.

Гуруҳ	Тўғри жавобларга асосланб жадвални тўғри тузилганлиги (0.4)	Назарий билим ларни ўрган ганлиги (0.4)	Назарий билим ларни қўллай билиши (0.5)	Масала ечишда ги актив лиги (0.4)	Масала ларни муста қил еча олиш даража си (0.4)	Хулоса ларни шакллан тириш (0.4)	Уму мий балл (2.5)
1 2 3 4 5