Ишмурадов шухрат улуғбердиевич

IV-БОБ.	ДИСКЛИ ПЛУГ СИНОВЛАРИНИНГ НАТИЖАЛАРИ ВА ИҚТИСОДИЙ КЎРСАТКИЧЛАРИ…
96
4.1. Дискли плуг синовларининг натижалари……………………………		99
4.2. Дискли плугдан фойдаланишнинг иқтисодий самарадорлиги……		101
Тўртинчи боб бўйича хулосалар………………………………………….........		108
УМУМИЙ ХУЛОСАЛАР......................................................		109
ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РЎЙХАТИ ..................		111
ИЛОВАЛАР.......................................………….......................		119

КИРИШ


Мавзунинг долзарблиги. Республикамиз Президенти И.А.Каримовнинг “Жаҳон молиявий – иқтисодий инқирози, Ўзбекистон шароитида уни бартараф этишнинг йўллари ва чоралари” ва “Асосий вазифамиз – Ватанимиз тараққиёти ва халқимиз фаравонлигини янада юксалтиришдир” асарлари[1,2] ҳамда 2011 йилнинг асосий якунлари ва 2012 йилда Ўзбекистонни ижтимоий-иқтисодий ривожлантиришнинг устувор йўналишларига бағишланган Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2011 йил 19 январда бўлиб ўтган мажлисидаги “2012 йил Ватанимиз тараққиётини янги босқичга кўтарадиган йил бўлади”мавзусидаги маърузасида [3] кўрсатиб ўтилганидек мамлакатимиз халқ хўжалигининг барча соҳалари, шу жумладан қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқариши учун ҳам ҳозирги даврдаги энг муҳим вазифа энергия ва ресурслардан оқилона фойдаланиш, уларни тежайдиган технология ва техника воситаларини ишлаб чиқиш ҳамда жорий этишдан иборат.
Маълумки барча қишлоқ хўжалик экинларини етиштириш учун ерларни тайёрлашда тупроққа асосий ва экиш олдидан ишлов берилади. Республикамиз шароитида асосий қишлоқ хўжалик экинлари бўлган пахта, дон, картошка ҳамда сабзавот-полиз маҳсулотларини етиштиришда тупроққа асосий ишлов бериш ерларни шудгорлашдан, экиш олдидан ишлов бериш эса унинг юза қисмини юмшатиш, майдалаш, текислаш ва талаб даражасида зичлашдан иборатдир[4,5].
Мамлакатимизда тупроққа асосий ишлов бериш, яъни ерларни шудгорлаш ҳозирги кунга қадар ағдаргичли плуглар воситасида амалга ошириб келинмоқда. Аммо ағдаргичли плуглар қўлланилганда энергия ва ёнилғи кўп сарфланади. Бундан ташқари нами етарли бўлмаган ерларда ағдаргичлар тупроқни талаб даражасида майдалайолмайди, намлиги юқори бўлган ерларда эса тупроқ ағдаргичларга ёпишади ва улар олдида уюлиб, плугнинг ишлашига йўл қўймайди, бегона ўт босган ва ўсимлик қолдиқлари мавжуд бўлган далаларда ағдаргичли плуглар тез-тез тиқилиб қолиши туфайли иш унумдорлиги пасайиб, иш сифати ёмонлашади. Шуни ҳам таъкидлаш лозимки лемехларнинг тез ейилиши натижасида уларни тез-тез алмаштириб туришга тўғри келади. Бу ўз навбатида моддий харажатларни ошиши ва иш унумдорлиги пасайишига олиб келади.
Яна шуни айтиш лозимки кейинги йилларда бутун жаҳон миқёсида олиб борилаётган тадқиқотларнинг кўрсатишича ерларга ағдаргичли плуглар билан ишлов бериш тупроқнинг унумдорлиги ва физик хоссаларига салбий таъсир кўрсатар, шамол ва сув эррозиясини кучайтирар ва охир-оқибатда уни таназзулга олиб келар экан[6,7]. Бу ўтказилган тадқиқотларда ағдаргичли плугларни қўллаш тупроқдаги гумус миқдорини ҳар йили ўртача 0,05 фоизга камайишига олиб келиши, шамол ва сув эрозияси 1,2-1,3 марта юқори бўлиши таъкидланган.
Австралия, Италия, АҚШ, Голландия, Франция, Португалия, Россия каби кўплаб мамлакатларда сўнги йилларда ерларни шудгорлаш учун ағдаргичли плуглар ўрнига дискли плуглардан кенг фойдаланилмоқда [8-14]. Иш органлари (яъни сферик дисклар) илгариланма ҳаракат қилишдан ташқари, айланма ҳаракатда ҳам бўлганлиги туфайли дискли плуглар ағдаргичли плугларга нисбатан тортишга кам қаршилик кўрсатади, бегона ўтлар ва ўсимлик қолдиқларига тиқилмайди. Бундан ташқари дискли плуглар ағдаргичли плугларга нисбатан тузилиши жиҳатидан содда, кам таъмирлаш ва техник хизмат кўрсатишни талаб қилади, чунки кесувчи тиғлари кам ейилиши ва доимо ўз-ўзидан чархланиб туриши (айланиб ишлаши сабабли) ҳамда узунлиги ҳисобига дисклар лемехларга нисбатан бир неча марта узоқ муддат ишлайди. Яна шуни таъкидлаш лозимки, дискларнинг тупроқни майдалаш ва увалаш даражаси юқори бўлганлиги сабабли дискли плуглар қўлланилганда тупроқ экишга сифатли тайёрланишига эришилади. Ушбу таъкидланганлардан келиб чиққан ҳолда шуни айтиш мумкинки Республикамиз шароитида ҳам дон, ем-хашак ва такрорий экинларни етиштириш учун ерларга асосий ишлов беришда дискли плуглардан фойдаланиш мақсадга мувофиқ бўлиб, қишлоқ хўжалик маҳсулотларини етиштиришда ёнилғи сарфи ва бошқа харажатларни қисқартириш, иш унумдорлиги ва ишлаб чиқариш самарадорлигини ошириш имконини беради. Юқорида таъкидланганлардан келиб чиққан ҳолда ушбу иш дон, такрорий ва ем-хашак экинларини етиштиришда ерларга асосий ишлов бериш учун дискли плуг ишлаб чиқиш ва унинг параметрларини асослашга йўналтирилган.