Қишлоқ хўжалигида ишлатиладиган ўғитлар ва уларни қўллаш

Компостлар
Маҳаллий ўғитлар таркибидаги озиқ моддалар 
исроф бўлишининг олдини олиш ва фосфорли ўғитлар 
таркибидаги озиқ моддаларни ўсимликлар томонидан 
осон ўзлаштириладиган шаклга ўтказиш учун турли-туман
компостлар тайёрланади.
Компостлар микроорганизмлар таъсирига бардоши билан 
бир-биридан фарқланувчи иккита таркибий қисмдан иборат 
бўлади. Торф, сомон, сапропел ва бошқа чиқиндилар қийин 
парчаланади ва асосан намлик ва аммиакни шимиб олиш 
учун хизмат қилади. Нажас, гўнг шалтоғи кабилар эса аксинча, 
микрофлорага бой бўлиб, таркибида осон парчаланадиган 
азотли органик бирикмаларни тутади. Компостлар жуда турли-
туман бўлиб, бизнинг шароитимизда кўпроқ гўнг-фосфорли, 
нажас-тупроқли, гўнг-сапропелли ва аралаш компостлар кенг 
тарқалган.
Гўнг-фосфорли компост. Бу турдаги компост бевосита 
экин майдонларига яқин ерларда тайёрланади. Бунинг учун 
50-60 см чуқурликда компост тайёрлаш ўраси ковланади. 
Ўрага 30-40 см қалинликда гўнг ташланади (гўнг қуруқ ҳолатда 

---

70
100 китоб тўплами
бўлса, маълум миқдорда сув олиб намланади) ва устига
200-300 кг суперфосфат сочилади. Суперфосфатнинг йирик 
кесакчалари албатта олдиндан майдаланиши лозим. Сўнгра 
15-20 см қалинликда тупроқ билан кўмилади. Бу мақсадда ўра 
ковлаш пайтида олинган тупроқдан фойдаланилади. Агар 
кўҳна девор қолдиқлари ёки узоқ муддат қуёш таъсирида 
қизиб ётган зовур тупроқлари ишлатилса, компостнинг сифати 
янада яхшиланади. Тупроқ устидан бир қатлам гўнг шалтоғи 
қуйилади. Шу тахлит уюм 2,0-2.5 м га етказилади ва усти 10-15 
см қалинликда сомон ва юпқа (10 см чамаси) тупроқ билан 
қопланади.
Компост тайёрлаш жараёнида уюмдаги жинсларни 
аралаштиришга алоҳида эътибор берилади. Аралаштирилма-
ган компост яхши чиримайди, табиийки, фосфор ўсимликлар 
учун кам лаёқатлилигича қолиб кетади. Аралаштириш чизель 
ёки юклаш механизмининг чўмичи ёрдамида бажарилиши 
мумкин. Аралашма 100-120 кундан кейин белкурак ёрдамида 
қайта яхшилаб аралаштирилади. Етилган компост сочилувчан, 
бир жинсли бўлиб, қорамтир-жигарранг тусда бўлади.