Ishlatish joylari keltirilgan

+

+

	deformatsiyasidan
^4	Egri armaturaning kanal devorlariga yoki konstruksiya betonni sirtiga ishqalanishidan		+
^5	Konstruksiyani tayyorlash jarayonida po‘lat qoliplarning deformatsiyalanishidan	+	–
^6	Armaturalar tayanchlardan bo‘shatilganda betonning oniy qisilishdagi deformatsiyalanishidan (bыstronatekayuщaya polzuchest)	+	–
^B.Ikkinchi^guruh^yo‘qolishlar^loss,2
^7	Armaturadagi kuchlanishning relaksatsiyalanishidan	–	+
^8	Betonning kirishishidan	+	+
^9	Armaturalar tayanchlardan bo‘shatilgandan keyin betonning davomli qisilishdagi deformatsiyalanishidan (polzuchest)	+	+
^10	Armatura spiral shaklida o‘ralib taranglashtirilganda armatura ostidagi betonning ezilishidan	–	+
^11	Yig‘ma bloklardan iborat konstruksiya taranglashtiriladigan armatura bilan qisilganda ular orasidagi choklarning qisilishi deformatsiyadan	–	+

Armatura tayanchga mahkamlanib taranglashtirilganda:

birinchi guruh bo‘yicha kuchlanishlar yo‘qolishining jami quyidagiga teng:


^loss,1 ^{= }1^{+ }2^{+ }3^{+ }4^{+ }5^{+ }6 ^;
ikkinchi guruh bo‘yicha kuchlanishlar yo‘qolishining jami:


^loss,2^{= }8^{+ }9^.
Armatura betonga mahkamlanib taranglashtirilganda:

^loss,1^{= }3^{+ }4
^loss,2^{= }7^{+ }8^{+ }9^{+ }10^{+ }11^{.
Kuchlanishlar yo‘qolishining jami }loss ^{= }loss,1 ^{+ }loss,2 ^{100 MPa dan kam qabul} qilinmaydi.
Yo‘qoladigan kuchlanishlar quyida keltirilgan formulalardan hisoblanadi.

1. 
   Armaturadagi kuchlanishning relaksatsiyalanishidan.
   

Armatura mexanik usulda tayanchga tortilganda:

• 
  simli armaturalar uchun:
  

^ 1^{= (0,22 (}sp^/Rs^,ser ^{) - 0,1) }sp^{; (2.3)
Qavsdagi ichidagi qiymat manfiy bo‘lsa, }1^{=0 qabul qilinadi.}

• 
  sterjenli armaturalar uchun:
  

^1 ^{= 0,1 }sp ^{– 20 (2.4)}
Elektrotermik va elektromexanik usulda taranglashtirilganda:

• 
  simli armaturalar uchun
  

^1 ^{= 0,05 }sp ^(2.5)

• 
  sterjenli armaturalar uchun
  

^1 ^{= 0,03 }sp^{, (2.6)
bu erda, }sp ^{– armaturani taranglash uchun beriladigan dastlabki kuchlanish.}

2. 
   ^{Harorat farqidan yo‘qolish }2 ^:
   
   • 
     sinflari B15–B40 bo‘lgan beton uchun
     

^2^{=1,25 Δt ; (2.7)}

• 
  sinflari B45 va undan yuqori bo‘lgan betonlar uchun
  

^2^{=1,0 Δt (2.8)}
Bu erda Δt – armatura va tayanchlar orasidagi harorat farqi (ushbu qiymat bo‘lmagan xolatlarda Δt=65 ⁰)

3. 
   Taranlashtiruvchi moslamada joylashgan ankerlar deformatsiyasidan.
   
   • 
     armatura tayanchlarga mahkamlanib tortilganda:
     

^3^=Es ^{(Δl /l) ; (2.9)}

• 
  armatura betonga tortilganda
  

^3^=Es ^((Δl1^{+ Δl}2^{) /l) , (2.10)}
bu erda, l – tortilayotgan armatura uzunligi, mm;
^Δl1 ^{=1 mm – beton va anker orasidagi shayba deformatsiyasi: Δl}2 ^{=1 mm – stakan tipidagi anker deformatsiyasi.}

4. 
   Egri armaturaning kanal devorlariga yoki konstruksiya betoni sirtiga ishqalanishidan:
   
   • 
     armatura tayanchlarga mahkamlanib tortilganda:
     

₄ =


1-


sp ^

1
_e
^ ; (2.12)




• 
  armatura betonga tortilganda
  

₄ =


1-


sp ^

1
_ex 
^ , (2.11)




bu erda, e – natural logarifm asosi; x – taranglashtiruvchi uskunadan hisobiy kesimgacha bo‘lgan masofa, m; θ – armatura o‘qining buralish burchagi, rad;  va δ koeffitsientlarning qiymatlari quytdagicha qabul qilinadi: =0,0015…0,003 va δ=0,35÷0,65.

5. 
   Konstruksiyani tayyorlash jarayonida po‘lat qoliplarning deformatsiyalanishi-
   

dan
^5 ^{= ηE}s ^{∆l/l, (2.13)}

bu erda, η=(η–1)/2n – armatura domkrat bilan tortilganda, n=(n–1)/(4n) – o‘raydigan mashina bilan elektrotermomexanik usulda tortilganda; Δl – tayanchlarni bir – biriga yaqinlashishi, qolip hisobidan aniqlanadi; n – sterjenlar soni.

6. 
   Armaturalar tayanchlardan bo‘shatilganda betonning oniy qisilishdagi defor- matsiyalanishidan (bыstronatekayuщaya polzuchest):
   

– beton tabiiy sharoitda qotganda:


^sp ^{/ R}bp ^{≤ α bo‘lganda }6 ^{= 40 (}bp ^/Rbp⁾; ^(2.14)
sp ^{/ R}bp ^{> α bo‘lganda }6^{=40α+85 β (}bp ^/Rbp ^{– α), (2.15)}

^{bu erda α va β – koeffitsientlar quyidagicha qabul qilinadi: α=0,25+0,025 R}bp ^{ 0,8; ß=5,25 – 0,185R}bp ^{2,5 dan ko‘p va 1,1 dan kam qabul qilinmaydi; }bp^{– bo‘ylama armaturalar og‘irlik markazlari sathlarida }1, ^2, ^3, ^4 ^{va }5 ^{kuchlanishlar} yo‘qolishini hisobga olib aniqlanadigan betondagi qisuvchi kuchlanish.
Betonga issiqlik ta’sirida ishlov berilganda (2.14) va (2.15) formulalardan olinadigan natijalar 0,85 koeffitsientga ko‘paytiriladi.

7. 
   Armaturadagi kuchlanishning relaksatsiyalanishidan armatura betonga tortib taranglashtirilganda kuchlanishlarning yo‘qolishi (2.3) va (2.4) formulalardan hisoblanadi.
   
8. 
   ^{Betonning kirishishidan. Beton kirishishidan kuchlanishlarning }8 ^yo‘qolishi
   

3. 
   jadvalda keltirilgan.
   

5. 
   jadval
   

Beton	Kuchlanishni yo‘qotish, MPa betonda armaturani kuchlanishi.
	Tabiiy sharoitda qotganda	Atmosfera bosimi ostida issiqlik ta’sirida ishlov berilganda	Qotish sharoitidan qat’iy nazar.
Og‘ir beton sinflari:
V 35 va undan past bo‘lganda	40	35	30
V 40	50	40	35
V 45 va undan yuqori bo‘lganda	60	50	40
Engil betondagi mayda to‘ldiruvchilar:
zichda bo‘lganda	50	45	40
g‘ovak bo‘lganda	70	60	50
Mayda donali betonlar guruhi:
A,	52	45,5	40
B,	60	52,5	50
V	40	40	40

9. 
   Armaturalar tayanchlardan bo‘shatilgandan keyin betonning davomli qisilishdagi deformatsiyalanishidan (polzuchest).
   

^bp ^/Rbp ^{≤ 0,75 bo‘lganda }9 ^{= 150 }bp ^{/ R}bp ^{; (2.16)
}bp ^/Rbp ^{> 0,75 bo‘lganda }9 ^{= 300 α(}bp ^{/ R}bp ^{– 0,375),
bu erda }bp ^{– bo‘ylama armaturalar og‘irlik markazlari sathlarida }1^{, }2^{, }3^{, }4^{, }5 ^va
6 ^{kuchlanishlar yo‘qolishini hisobga olib aniqlanadigan betondagi qisuvchi} kuchlanish; tabiiy sharoitda qotgan betonlar uchun  =1,0; atmosfera bosimi ostida issiqlik ta’sirida ishlov berilgan betonlar uchun  =0,85.

10. 
    Armatura spiral shaklida o‘ralib taranglashtirilganda armatura ostidagi betonning ezilishidan:
    

–konstruksiya diametri 3 m gacha bo‘lganda:


^10^{=70–0,22 d}ext^{, (2.17)
d}ext ^{– konstruksiyaning tashqi diametri, sm.}

11. 
    Yig‘ma bloklardan iborat konstruksiya taranglashtiriladigan armatura bilan qisilganda ular orasidagi choklarning qisilishi deformatsiyadan.
    

^11^=Es ^{Δ/l (2.18)}
bu erda, n – choklar soni; Δ – chokning siqilishi (chok beton bilan to‘ldirilganda Δ = 0,3 mm, to‘ldirilmaganda esa Δ = 0,3 mm)

5. 
   –jadval Armaturaning normativ va hisobiy qarshiligiga mos boshlang‘ich elastik moduli, MPa
   

Armatura sinfi	Diametr, mm	Me’yoriy ^Rsn ^va hisobiy ^Rs, ser ikkinchi guruh	Birinchi guruh chegaraviy xolati uchun hisobiy taranglik moduli, MPa		Siqilishga ^Rss ^Rsc	Taranglik moduli ^Es
			^Rs	^Rsw
Sterjenli armatura
A–I	6…22	235	225	175	225	2,1∙10^5
A–II	10…32	295	280	225	280	2,1∙10^5
A–III	6…8	390	355	285*	355	2∙10^5
A–III	10…40	390	365	290*	365	2∙10^5
A–III nazoratda:
	20...40	540	490	390	200	1,8∙10^5
	20...40	540	450	360	200	1,8∙10^5
A–IV	10…32	590	510	405	400	1,9∙10^5
A–V	10…32	785	680	545	400	1,9∙10^5
A–IV	10…32	980	815	650	400	1,9∙10^5
Simli armatura
Bp–I	3	410	375	270(300**)	375	1,7∙10^5
	4	405	365	265(296**)	365	1,7∙10^5
	5	395	360	260(290**)	360	1,7∙10^5
B–II	3	1490	1240	990	400	2∙10^5
	4	1410	1180	940	400	2∙10^5
	5	1335	1110	890	400	2∙10^5
	6	1255	1050	835	400	2∙10^5
	7	1175	980	785	400	2∙10^5
	8	1100	915	730	400	2∙10^5

Bp–II	3	1460	1215	970	400	2∙10^5
	4	1370	1145	915	400	2∙10^5
	5	1250	1045	835	400	2∙10^5
	6	1175	980	785	400	2∙10^5
	7	1100	915	730	400	2∙10^5
	8	1020	850	680	400	2∙10^5
Arqonsimon
K–7	6	1450	1210	965	400	1,8∙10^5
	9	1370	1145	915	400	1,5∙10^5
	12	1335	1110	890	400	1,5∙10^5
	15	1295	1080	865	400	1,5∙10^5
K–19	14	1410	1175	940	400	1,5∙10^5

5. 
   ^{– jadval Armaturaning ishlash sharoiti koeffitsienti }si
   

Armaturaning ish sharoiti koeffitsientining kiritilishiga sababchi omil	Armatura xarakteris– tikasi	Armatura sinfi	Armaturaning ishlash sharoiti koeffitsienti
			shartli belgisi	miqdori
1. Armaturaning ko‘nda- lang kuchlar ta’siriga ishlashi	ko‘ndalang	sinfidan kat’iy nazar	^s1	[1] adabiyot- ning 2.28 bandiga qarang
2. Ko‘ndalang kuch ta’si- rida ishlaydigan arma- turada payvand birikma mavjud bo‘lganda		^A–III,^BP^–I	^s2	[1] adabiyot- ning 2.28 bandiga qarang
3. Ko‘p marta qaytariladigan yuk	Bo‘ylama va ko‘ndalang	sinfidan kat’iy nazar	^s3	[1] adabiyot- ning 24 jadva- liga qarang
4. Ko‘p marta qaytarila- digan yuk ta’sirida	Bo‘ylama va ko‘ndalang ar-	A–I, A–II, A–III, A–IV, A–V,	^s4	[1] adabiyot- ning 25 jadva-

payvandli birikmalar mavjud bo‘lganda	maturalarda payvandli birikmalar mavjud bo‘l- ganda			liga qarang
5. Ankersiz taranglash- tiriladigan armatura uchun kuchlanishlarni uzatish zonasi va taranglashtirilmaydi- gan armaturani anker- lanish zonasi	Bo‘ylama taranglashtir iladigan Bo‘ylama taranglashti– rilmaydigan	Sinfidan qat’iy nazar.	^s5	^lx^/^lp ^;^lx^/^lan ^lx ^– kuchlanishuzatish zonasi boshidan qara- layotgan kesimgacha bo‘lgan masofa; ^lp, ^lan ^–^mos ra-vishda kuchlan- ishlarni uzatish zonasi va armaturani ankerlanish zonasi.
6. YUqori mustahkamli armaturaning shartli oquvchanlik chegarasidan yuqori bo‘lgan kuchlanishlar ta’sirida ishlashi	Bo‘ylama cho‘zilgan	A–IV, A–V, A– VI, At–VII, B–II, ^BP^–II,^K–7 vaK–19	^s6	[1] adabiyot- ning 3.13 bandiga qarang
7. Sinfi V7,5 va undan past bo‘lgan engil be- tondan tayyorlangan ele- mentlar	ko‘ndalang	^A–I,^BP^–I	^s7	0,8
8. Sinfi V7,5 va undan past bo‘lgan kovakli (yacheistыy) betondan	Bo‘ylama siqilgan	Sinfidan qat’iy nazar Sinfidan	^s8	190  40V  1,0 ^Rsc

tayyorlangan elementlar	Ko‘ndalang	qat’iy nazar
9. Kovakli (yacheistыy) betondan tayyorlangan elementlarda armatura- ning himoya qatlami	Bo‘ylama siqilgan	Sinfidan qat’iy nazar	^s9	[1] adabiyot- ning 26 jadva- liga qarang

5. 
   Temirbeton elementlarni chegaraviy xolatlarning ikkinchi guruhi bo‘yicha xisoblash
   

Temir beton konstruksiyalarni chegaraviy holatlarning ikkinchi guruhi bo‘yicha hisoblash ularning kesimlarida normal va qiya yoriqlarning paydo bo‘lishi yoki bo‘lmas- ligi, yoriqlar paydo bo‘lishi ruxsat etilgan holda yoriqlarning ochilish kengligini tek- shirish va salqiliklarni aniqlashdan iborat.
Hisoblash natijasida yoriqlar paydo bo‘lishi ruxsat etilmagan konstruksiyalar uchun ularning yoriq bardoshligi ta’minlanadi. YOriqlar paydo bo‘lishi ruxsat etilganda ularning ochilish kengligi ruxsat etiladigan miqdorlardan kam bo‘lishi ta’minlanadi. Konstruksiyalarning haddan katta miqdorda salqilanishining oldi olinadi.
CHegaraviy holatlarning ikkinchi guruhi bo‘yicha hisobiy yuklarni aniqlashda ^{yuk bo‘yicha ishonchlilik koeffitsienti γ}f^{=1 qilinadi.}
YOriqlar hosil bo‘lishi–bo‘lmasligi quyidagi shartdan tekshiriladi


^{N ≤ N}crc <sup>(2.19)


YOriqlar ochilishining kengligi a</sup>crc <sup>quyidagi shartdan tekshiriladi


a</sup>crc^{≤ a}crc,u <sup>, (2.20)


bu erda a</sup>crc,u ^{– yoriqlarning ruxsat etiladigan ochilish kengligi, mm.}
YOriq bardoshlik talabining ikkinchi toifasiga mansub bo‘lgan konstruksiyalarda doimiy, uzoq muddatli va vaqtincha yuklar ta’siridan ochilgan yoriqlar doimiy va uzoq muddatli yuklar ta’siridan yopilishi talab etiladi.
YOriqlarni ishonchli yopilishi uchun quyidagi shart bajarilishi lozim:


^σb ^{≥0,5 MPa. (2.21)}

Konstruksiyalar deformatsiya bo‘yicha hisoblanganda quyidagi shart bajarilishi
lozim:


^{f ≤ f}u <sup>, (2.22)


bu erda f</sup>u ^{– ruxsat etiladigan salqilik.}
Temirbeton elementlarining ruxsat etiladigan chegaraviy salqiliklari texnologik, konstruktiv va estetik omillarga bog‘liq.
Ba’zi bir kamchiliklariga qaramasdan chegaraviy holatlar uslubi materiallar qarshiliklarini va yuklar miqdorining o‘zgaruvchanligini alohida-alohiida koeffitsientlar orqali e’tiborga olinganligi sababli progressiv uslub sanaladi.
Hozirgi vaqtda chegaraviy holatlar uslubi hamma binokorlik konstruksiyalarini, shu jumladan temirbeton konstruksiyalarini ham hisoblash uchun qo‘llanilmoqda va shunga o‘xshagan uslub xorijiy davlatlarda ham to‘liqsiz ehtimollik uslubi nomi bilan qo‘llanilmoqda. CHegaraviy holatlar uslubining kamchiliklariga har bir hisoblash omili uchun materiallar va yuklar bo‘yicha ishonchlilik yueffitsientlarini boshqa omillar o‘zgaruvchanligini e’tiborga olmasdan topilishi misol bo‘ladi. Bunda, tasoddifiy omillarning soni ko‘p bo‘lgan konstruksiyaning ishonchlilik darajasi talab qilinadigan
miqdordan katta bo‘ladi va etarli darajada tejamli hisoblarga olib kelmaydi. Agar tasodifiy omil bitta bo‘lsa, konstruksiyaning ishonchlilik darajasi talab qilinadiganidan past bo‘ladi.
Bundan tashqari chegaraviy holatlar uslubi konsruksiyalarning vaqt davomida mustahkamligini hamda xizmat muddatini aniqlashga imkon bermaydi.
Texnologik omillarga kranlarning normal ishlashini ta’minlash, texnologik qurilmalarning normal ishlashi va hakazo kiradi. Estetik omillarga konstruksiyalarning tashqi ko‘rinishiga qo‘yiladigan talablar kiradi.
Turli turdagi konstruksiyalar uchun ruxsat etilgan chegaraviy salqilik qiymatlari 2.12 jadvalda keltirilgan.
NAZORAT SAVOLLARI.

1. 
   CHegaraviy holat bo‘yicha hisoblashning asosiy sharti. CHegaraviy holat guruhlari.
   
2. 
   CHegaraviy holatlarning birinchi va ikkinchi guruhlari bo‘yicha hisoblashdan maqsad?
   
3. 
   YUklar turlari, ularni aniqlash .
   
4. 
   Betonning normativ qarshiligi. Betonning normativ qarishiligi o‘rtacha mustahkamlik bilan u qanday bog‘langan?
   
5. 
   CHegaraviy xolatlarning I va II guruhlari uchun betonning hisobiy qarshiligi qanday aniqlanadi?
   
6. 
   Xar hil po‘lat uchun armaturaning normativ qarshiligi qanday belgilanadi va aniqlanadi?
   
7. 
   Armaturaning hisobiy qarshiligi qanday aniqlanadi? Beton bo‘yicha ishonchlilik koeffitsienti va ishlash sharoiti qoeffitsientlarining mohiyati nimadan iborat?.
   
8. 
   CHegaraviy xolatlarning ikkinchi guruhi uchun shartlarni yozing.
   
9. 
   Elementning umumiy mustahkamlik sharoitini va fizikaviy xossasini tushuntiring.
   
10. 
    Oldindan taranglashtirilgan armaturadagi dastlabki kuchlanishlarning yo‘qolishiga sabab nima?
    
11. 
    Oldindan taranglashtirilgan armaturadagi dastlabki kuchlanishlarning birinchi guruh yo‘qolishlari qanday aniqlanadi?.
    
12. 
    Oldindan taranglashtirilgan armaturadagi dastlabki kuchlanishlarning ikkinchi guruh yo‘qolishlari qanday aniqlanadi?.
    
13. 
    Temirbeton konstruksiyalarning yorilishiga chidamlilik talablari toifalari.
    
14. 
    Qaysi toifaga mansub bo‘lgan temirbeton konstruksiyalarda yoriqlarning paydo bo‘lishi ruxsat etilmaydi?
    
15. 
    YOriqlarning ochilish kengligi nima sababdan chegaralanadi?
    
16. 
    CHegaraviy salqilikni tayinlashda qanday talablar qo‘yiladi?