Ishlabchiqarishda boshqaruv fakulteti «buxgalteriya hisobi va audit» kafedrasi

4. Inventarizatsiya to’g’risida tushuncha, uning ahamiyati va turlari. Korxona aktivlarini va moliyaviy majburiyatlarini haqiqiy holatini, saqlanishini va butligini nazorat qilish maqsadida. ular qayta ro‘yxatga olinadi.

Qayta ro‘yxatga olish, buxgalteriya hisobi usullaridan biri bo‘lib, uning yordamida korxona aktivlari, passivlari va majburiyatlarning haqiqiy miqdori qayta o‘lchash, sanash, tortish va solishtirish yo‘li bilan aniqlanadi.

Korxonalar mol-mulkini hamda moliyaviy majburiyatlarini qayta ro‘yxatga olish va uning natijalarini rasmiylashtirish tartibi O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan 1999 yil 19 oktyabrda EG/17-19-2075-son bilan tasdiqlangan va 1999 yil 2 noyabrda 833-son bilan Adliya Vazirligida ro‘yxatga olingan. Hisobot yilida qayta ro‘yhatga olish soni, uni o‘tkazish sanasi, mulk va moliyaviy majburiyatlar ro‘yxati ushbu andozaning 1,5 va 1,6 bandlarida ko‘zda tutilgan holatlardan tashqari, korxona rahbari tomonidan belgilanadi.

Quyidagilar, qayta ro‘yxatga olishning asosiy maqsadlari bo‘lib hisoblanadi:

Mavjud mol-mulkning haqiqiy miqdorlarini aniqlash;

1. Haqiqatda mavjud mol-mulk miqdorlarini buxgalteriya hisobi

2. Ma’lumotlari bilan solishtirish;

3. Majburiyatlarning buxgalteriya hisobida to‘g‘ri aks ettirilganligini tekshirish.

Xo‘jalik yurituvchi subyektlarning joylashgan yeri va moliyaviy majburiyatlaridan qatiy nazar, ularning tassarufidagi barcha mol-mulklar qayta ro‘yxatga olinadi. Shuningdek, xo‘jalik yurituvchi subyektlar tomonidan vaqtincha saqlashga, ijaraga, qayta ishlash uchun olingan va biron-bir sababga ko‘ra ilgari hisobga olinmay qolgan barcha mol-mulklar ham yo‘qlama qilinishi kerak.

Qayta ro‘yxatga olish, o‘tkazish xarakteriga, korxonalar mulkini qamrab olishiga va o’tkazish muddatlariga ko‘ra tavsiflanadi.

O‘tkazish harakteriga ko‘ra qayta ro‘yxatga olish rejali va tasodifiy bo‘lishi mumkin. Rejali qayta ro‘yxatga olish xo‘jalik mablag‘larini ma’lum bir belgilangan vaqtda hisobga olish bilan izohlanadi. Buning uchun, har hisobot yilining boshiga, korxona hisob siyosatini ishlab chiqishda bosh buxgalter tomonidan aktivlarni, passivlarni va majburiyatlarni qayta ro‘yxatga olish rejasi ishlab chiqiladi va korxona rahbari tomonidan tasdiqlanadi. Qayta ro‘yxatga olishni to‘g‘ri va sifatli bo‘lishini ta’minlash uchun, uni to‘satdan o‘tkazish kerak. Shuning uchun qayta ro‘yxatga olish rejasini ma’lumotlari moddiy javobgar shaxslardan sir saqlanadi.

Tasodifiy qayta ro‘yxatga olish ma’lum bir sabablarga ko‘ra o‘tkaziladi. Masalan, moddiy javobgar shaxslar almashganda yoki tashqi nazorat idoralari (soliq idorasi, soliq departamenti, prokuratura hamda bo‘lak nazorat idoralari) talabiga ko‘ra. Tekshiruvlar ularning bevositi ishtirokida va nazoratida o‘tkaziladi.

Korxonalar mulkini qamrab olish darajasiga ko‘ra qayta ro‘yxatga olish yoppasiga va qismani bo‘ladi. Yoppasiga ro‘yxatga olishda qaytda ro‘yxatga olish joyidagi hamma mol-mulkar, qisman ro‘yxatga olishda esa, saralab olingan mol-mulklargina xatlovdan o‘tkaziladi.