Ishlab chiqarishdagi zararli omillar turlari, xususiyatlari va ularning odam organizmiga ta’siri

---

Ishlab chiqarishdagi zararli omillar turlari, xususiyatlari va ularning odam 
organizmiga ta’siri 
Chang. Chorvachilikda faoliyatini amalga oshiradigan ishchi-xodimalar doimiy ravishda 
turli xususiyatga ega bo‘lgan zaharli bo‘lmagan mineral yoki organik changlar muhitida bo‘lib, 
tomoq, ko‘z, nafas olish yo‘li va o‘pkani kasallanishiga chalinishlari mumkin. Ushbu holatlarni 
oldini olish maqsadida ish joylarida xavfli va zararli bo‘lgan omillar miqdori me‘yor talablari 
―ГОСТ 12.1.005-88 Система стандартов безопасности труда (ССБТ). Общие санитарно-
гигиенические требования к воздуху рабочей зоны (с Изменением N 1)‖ da keltirilgan (3. 1-
jadval). 
Is joyidagi havo tarkibidagi changlar o‘zining fizik, kimyoviy va biologik xossalariga qarab, 
kishilar organizmiga salbiy ta‘sir ko‘rsatib, turli kasalliklarni kelib chiqishi, ishlash qobiliyatini 
pasayishi va kasb kassaliklarini kelib chiqishiga sabab bo‘ladi. Boshqa turdagi xavfli va zarali 
omillarning ish joyidagi ruxsat etilgan miqdori SanQvaM 0294-11 ga keltirilgan. Shu bilan birga, 
kishilarning ish joylarida o‘z faoliyatini samarali amalga oshirishlari uchun, havo tarkibidagi 
kislorodning miqdori muhim omillardan biri hisoblanadi. Adabiyotlarda keltirilgan ma‘lumonlarga 
asosan, tabiiy havo tarkibida kislorodning miqdori 17% gacha kamaysa kishilarni nafas olishi 
qiyinlashib, tomir urishi tezlashadi, 11-13% ga tushganda gipoksiya holati va 7-8% gacha 
kamayganda o‘lim darajasiga olib keladi. Tabiiy holda havoning tarkibiy qismi 3. 2- jadvalda o‘z 
aksini topgan. 
3. 1-jadval 
ГОСТ 12.1.005-86 bo’yicha ish joylari havosi tarkibidagi ayrim 
zararli moddalarning ruxsat etiladigan me’yori (REK), mg/m
3 
 
Moddalar 
REK 
mg/m
3
Xavf 
darajasi 
Modda 
holati 
Organizmga 
ta‘sir turi 
Ammiak 
Benzin 
Chang: 
don 
un va yog‘och 
paxta 
tamaki 
choy 
20,0 
100,0 
4,0 
6,0 
2,0 
3,0 
3,0 
4 
4 
3 
4 
4 
3 
3 
b 
b 
a 
a 
a 
a 
a 
- 
- 
A,f 
A,f 
A,f 
A 
- 
Mineral o‘g‘itlar 
Superfosfat 
Sulfoammiakli o‘g‘itlar 
Fosforantlar 
Kaliy xlorid 
Kaliy sulfat 
Ammofos 
Kaliy nitrat 
5 
25 
6 
5 
10 
6 
5 
3 
4 
4 
3 
3 
4 
3 
a 
b-a 
a 
a 
a 
a 
a 
- 
- 
0 
- 
- 
F 
- 
Pestitsidlar 

---

Gensaxlorbutadiyen 
Geterofos 
Karbofos 
Metafos 
Ftalofos 
Bayleton 
Vitavaks 
0,005 
0,02 
0,5 
0,1 
0,3 
0,5 
1,0 
1 
1 
2 
1 
2 
2 
2 
b 
b-a 
b-a 
b-a 
b-a 
b-a 
a 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
 
Eslatma; b-bug’ yoki gazlar; a-aerozol; b-a- bug’ va aerozollarning aralashmasi; 0-
ta’sir qilish mexanizmi o’tkir yo’naltirilgan moddalar. A-ishlab chiqarish sharoitida 
allergik kasalliklarni keltarib chiqarishi mumkin bo’lgan moddalar; f-fibrogenli ta’sir 
etadigan aerozollar.