“ishlab chiqarishda buxgalteriya hisobi” kafedrasi

Ishsizlik darajasi ishsizlar sonining ishchi kuchi umumiy soniga foizda nisbatidir.
Ishsizlik darajasi q
«ishchi kuchi»ga mehnat qobiliyatiga ega bo‘lgan, ishlay oladigan va ishlashni xohlagan barcha kishilar kiradi. Ishchi kuchi-ishlovchilar va faol ish izlovchilaridan iborat bo‘ladi. Boshqacha aytganda, band bo‘lganlar va ishsizlar ishchi kuchining umumiy sonini tashkil qiladi. Hozirgi paytda G‘arbdan kirib kelgan tartib bo‘yicha ishsizlarga ish bilan band bo‘lmagan va faol ish izlayotgan hamda bu haqda tegishli xizmat muassasalariga (mehnat birjalariga) bildirgan kishilar kiradi.


15- jadval
Respublikada ishsizlik darajasi, 1995-2000 y.y

	Ko‘rsatkichlar	Yillar
		1995	1996	1997	1998	1999	2000
1.	Ishsizlar soni (ming kishi)	31,0	33,9	35,4	40,1	45,2	42,0
2.	Ishsizlik darajasi	0,4	0,4	0,4	0,5	0,5	0,4

Shu sababli bandlik va ishsizlik darajasini hisoblash usullari aholining turmush tarzi, unumdorli va urf-odatlari xususiyatlaridan kelib chiqib, takomillashtirilsa, maqsadga muvofiq bo‘lardi. ¡zbekistonda ishsizlik darajasi quyidagi ma’lumotlar bilan tavsiflanadi:

2000 yilda Respublika bandlik xizmati muassasalariga ishga joylashtirish bo‘yicha 421,4 ming kishi murojat qilgan bo‘lsa, shu yili «Bandlik» dasturini bajarish doirasida 443,9 ming yangi ishchi o‘rinlari vujudga keltirilgan.
Ayrim hollarda milliy mahsulotning haqiqiy hajmi potensial hajmidan ortib ketishi ham mumkin. Bunday hol ishsizlik darajasi tabiiy darajadan ham past bo‘lgan davrlarda ro‘y beradi. Ishlab chiqarishga ishchilarning qo‘shimcha smenalarini jalb qilish, kapital uskunalardan meyordan yuqori darajada foydalanish, ish vaqtidan ortiqcha ishlash va o‘rindosh ishlarda band bo‘lish kabilar buning asosiy sabablaridir.
Ishsizlik – bu nafaqat iqtisodiy, balki ijtimoiy oqibatlarga ham ega bo‘ladi. Turg‘unlik (depressiya) fazasi ishchi kuchining faoliyatsizligiga sabab bo‘ladi, faoliyatsizlik esa malakaning yo‘qolishiga hamda ijtimoiy va siyosiy tartibsizliklarga olib keladi.
Bozor munosabatlariga o‘tish davrida davlatning ijtimoiy siyosati faqat odamlarning manfaatlarini ishonchli ravishda himoya qilishdangina iborat bo‘lmasdan, balki mehnat yaroqli aholining ish bilan bandligini ta’minlashni ham o‘z ichiga oladi. Ayniqsa, aholining o‘sishi yuqori sur’atlar bilan borayotgan va o‘ziga xos aholi tarkibiga ega bo‘lgan bizning Respublikada ish bilan bandlik masalasi eng muhim muammolardan biri hisoblanadi. Iqtisodiy islohotlar davrida ushbu masalani hal etish uchun Respublikada bir qator tadbirlarni amalga oshirish rejalashtirilgan.