“ishlab chiqarishda buxgalteriya hisobi” kafedrasi

2. Ishlab chiqarish xarajatlariga ta’sir etuvchi omillar
Ishlab chiqarish xarajatlarini kaymatirish chukur tanglikka yuklikni cheklab utishga intilishga, fan va texnikaning ilgor texnologiyaning eng yangi yutuklarini izlash va joriy etishga undaydi.
Bularning barchasi pirovard natijada keskin rakobatchilik sharoitida ishlab chiqarishning barkarorligiga erishishga inkirozning oldini olishga yunaltirilgan. Bu xolat kengrok kurilganda, bozorda talab bilan taklif O’rtasida kulay muvozanatning ta’minlanishiga olib keladi. Bizga kapitalistik ishlab chiqarish usulining eng katta nuksoni illati sifatida targib kilib iqtisodiy munosabatlarni takomillashtirishning kudratli omiliga aylanmokda.
Bugungi kunda ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirib borish va unga ta’sir etuvchi omillarni taxlil kilib berish juda muxim xisoblanmokda. CHunki ishlab chiqarishning rivojlanib borishi va yuksalishi xarajatlarni kiskartirib borish, unga ta’sir etuvchi omillari taxlil kilish, aniqlash kabi xususiyatlarga ega xisoblanadi. Bu soxada dunyoning barcha rivojlangan mamlakatlari uzlarining tarakkiyot darajasiga erishgandir. Ma’lumki, sobik totalitar tuzim davrida barcha ishlab chiqarish markazlashgan, rejalashtirilgan tartibda edi. SHuning uchun xam isrofgarchilik juda kup mikdorda edi. Ishlab chiqarish xarajatlarining ortib ketishi maxsulot sifatining buzilishiga, shuningdek uning “Utmay” kolishiga sabab buldi. Natijada usha davrda mamlakat ishlab chiqarishi inkirozga uchradi. Bu mamlakat uchun fojiali xol edi. CHunki egasiz mulkning kadri bulmaydi, tekin narsani esa samarasi bulmaydi. Bu barchamizga ma’lumdir.
SHuning uchun xam mustakillikga erishganimizdan keyin, prezidentimizning okilona fikrlari, ularning tashabbuslari bilan eng asosiy e’tibor shu soxaga karatiladi.
Ishlab chiqarish xarajatlarini kuyidagicha omillar ta’sir kursatadi:

1. 
   Mexnat unumdorligini oshib borishi.
   
2. 
   Mexnatni ilmiy Tashqil kilish.
   
3. 
   Ishchi kuchlarini tugri joylashtirish va ishlab chiqarishga tugri jalb etish.
   
4. 
   Fan-texnika taraqqiyotini yuksaltirib borish, tadbik kilish.
   
5. 
   Kadrlar malakasini oshirib borish.
   
6. 
   Xom-ashyo resurslaridan samarali va unumli foydalanish.
   
7. 
   Ishlab chiqarishni boshkarishni tugri Tashqil etish.
   

Umuman olganda esa bu omillarni kuyidagicha birlashtirish mumkin: yangi fan-texnikani kullash mexnat unumdorligini oshirib borish, xom ashyo sarflarini kiskartirib borish. Xar kanday jamiyatning muxim buginlaridan asosiysi ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirib borishdir. Xar bir faoliyat kursataetgan korxona xam uz oldiga ana shuni vazifa kilib kuyadi, ya’ni korxonaning asosiy maksadi, ishlab chiqarish xarajatlarini minimallashtirib maksimal foyda olishdir, kuprok maxsulot ishlab chiqarishga karatilgan.
Ishlab chiqarish xarajatlariga yukorida sanab utilgan muxim omillar ta’sir etar ekan, bularning barchasini birgalikda amalga oshirish juda kiyin. Masalan: xom ashyo zaxiralarining eng arzon kanallarini kidirib topish va samarali ishlatishni ta’minlash, ishchilarni ijtimoiy muxofazashni kuchaytirish, fan-texnika taraqqiyotini yuksaltirib, uni ishlab chiqarishga tadbik kilish, umuman bularni birvarakaiga amalga oshirish murakkab jarayonidir. Lekin, shu omillarni barchasini birgalikda olib borilishi iqtisodiy samaradorlikka erishishning asosiy sharti xisoblanadi.
Respublikamizda bunday ishlarni rivojlantirish maksadida ilgari davlat markazlashgan korxonalar tizimi uzgartirilib, xususiylashtirish ishlari yulga kuyiladi.Bugungi kunda umumiy ishlab chiqarishning 84% asosan xususiy va kushma korxonalarga tugri kelmokda. Bu degan suz xar bir korxona uzining ishlab chiqarish jarayonlariga va xarajatlarni kamaytirib borish omillariga jiddiy ta’sir kilmokda degenidir.
Albatta bunday munosabatlar ishlab chiqarishni pasayishini oldini olish ishsizlikka yul kuymaslikni ta’minlaydi. Ishlab chiqarish va tadbirkorlikni rivojlantirib borish esa unga tanal toshi bulib xizmat kiladi.
SHunday kilib, ishlab chiqarish xarajatlariga asosan fan-texnika yutuklari, yukori ishchi kuchi, xom-ashyo resurslari asisiy ta’sir kursatadi. Mexnatni ilmiy Tashqil kilgan xolda ishlab chiqarishni yuksaltirib borish xam muximdir. Xar bir ishchi uzining kasbini kilayotgan ishini sevishi kerak. Bu esa kadralar malakasizligiga barxam beradi, natijada ishlab chiqarish yuksaladi. Ilmiy tadkikotlardan ma’lumki, ishchilarning u ishdan bu ishga kuchib yurishlari natijasida ish samaradorligi 30-40% foizgacha kamayar ekan. Bu degan suz ishlab chiqarishning asosiy kismi yukoldi degandir. SHu sababli eng asosiy e’tibor ishchi urinlarini tugri Tashqil etishga karatilishi zarur.
Respublikamizda faoliyat kursatayotgan kuplab korxonalar ishlab chiqarish xarajatlariga ta’sir kiluvchi omillarini xar tomonlama urganib, shu asosda ish yuritmokdalar.
YAngi bozor tizimi isloxatlarni amal kilishi Iqtisodiyotida juda muxim sanalmokda va axamiyati ortib bormokda. Xar bir korxona uz oldiga xarajatlarni pasaytirish, unga ta’sir etuvchi omillarni taxlil kilishni ustivor vazifa kilib kuyish kerak, Ana shundagina Iqtisodiyot yuksaladi, ishlab chiqarish tarakkiy etadi.