“ishlab chiqarishda buxgalteriya hisobi” kafedrasi

3gr oltinq20m gazlama; 3gr oltinq1 ta kuy
3gr oltinq40 kg bugdoy; 2ta boltaq3gr oltin
Qiymatning pul shakli tovar ishlab chiqarish va ayirboshlash munosabatlari uziga xos taraqqiyoti maxsulidir. Tarixan Qiymatning pul shaklini kimmatbaxo metall-oltin amalga oshirdi.(Ayrim joylarda kumush xam oltin kabi ana shunday xususiyatga ega buldi, ba’zi joylarda kumush oltin bilan yonma-yon umumiy ekvivalent shaklida ishtirok etdi.)
Qiymatning pul shakli paydo bulishi pulning kelib chikishidir. Bu iqtisodiy tarakkiyotda katta xodisadir. U tovar pul munosabatlari rivojida juda muxim rol uynaydi. U tovar pul munosabatlarining ayrim ziddiyatlarini xal qildi va ayni vaktda kuchaytirdi va murakkablashtirdi.
Pul barcha tovarlar uchun umumiy ekvivalent bulib, barcha tovarlar pulga nisbatan oddiy tovar mavzuiga ega buladilar.
Tovarlar pul bilan bulgan munosabatlar u orkali uzlarining Qiymatini ifoda etadi va uz baxolariga ega buladi. Pul munosabatining ikkinchi tomonidan iste’mol Qiymati sifatida namoyon bulib xoxlagan sharoitda , xoxlagan tovarning iste’mol Qiymatini ifodalaydi. Pul (oltin ) xakikatda aloxida va fakat uziga xos iste’mol Qiymatiga ega bulib pul kurinishida aloxida maxsus ideal umumiy Qiymat bilan fark kiladi. Unda oltinning iste’mol Qiymati Qiymatning moddiy ifoda etuvchisigina bulmay , bal-ki uzi munosabatdir, iqtisodiy kategoriyadir. Bu shakl pulning ayriboshlash jarayonida boshka tovarlarga ta’sir etishdagi uziga xos xususiyatdandir.
Pul ijtimoiy mexnat va Qiymatni gavdalantiradi.
Bunda mexnat kaysi soxaga sarflangani va Qiymat kaerda yaratilgan-ligi farksizdir. Pulga xoxlagan iste’mol Qiymatini olish mumkin . Demak, tovarlarning ideal sharoitdagi pul shakli va ideal sharoitdagi pulning umumiy iste’mol Qiymati ikkalasi bir munosabat momentlaridir. Pulning uzi tovardir. Tovarlarning tovaridir, kishi orzu kilgan sharoitda xoxlagan tovarga aylana oladigan tovardir.
Pulning moxiyati uning vazifalarda yanada yakkol namoyon buladi. Pulning dastlabki va asosiy vazifasi Qiymat ulchovi bulishidir. Pul barcha tovarlarda bulgan Qiymatning ulchovi buladi,ya’ni insonning tovarni yaratish uchun sarf bulgan obstrakt mexnatini aniqlaydi. Pul xam umumiy ekvivalent tovar bulib uzi xam Qiymatga egadir. Pul xam barcha tovarlar singari inson mexnatining natijasidir. Tovarning pulda ifodalangan Qiymati uning baxosidir. Tovarning baxosi talab va taklifga karab uzgaradi. Agar talab bilan taklif bir-biriga muvofik kelsa, tovarning baxosi uning Qiymatiga mos buladi. Talab bilan taklif bir-biriga muvofik kelmasa tovarning baxosi bilan Qiymati bir-biriga teng bulmaydi. Baxo Qiymatdan yukori yoki past buladi.
Pul Qiymat ulchovi sifatida uz vazifasini ideal ravishda amalga oshiradi.Tovarlarni baxolash uchun bu tovarlar baxodlariga teng mikdorda nakd pul bulishi shart emas.
Tovarlarning baxosi oltinning ma’lum mikdorida aniqlanadi. Davlat tomonidan mamlakat pul birligida urnatilgan oltin mikdori baxolar masshtabi deyiladi. Xar bir mamlakat uzining pul birligiga ega. Masalan AKSHda dollar, Angliyada funn-sterling, O’zbekistonda sum va xk.