Ishlab chiqarishda boshqaruv” fakulteti “iqtisodiyot” kafedrasi

Davlatlarning eksport va import salohiyati

Rangli metallurgiya mazkur sanoat tarmog’ining rivojlanishida AQSH va Buyuk Britaniya kabi davlatlarning sarmoyalari muhim rol o’ynaydi. So’nggi yillarda mamlakatda rangli metallar ishlab chiqarishda (mis, qo’rg’oshin, nikel, rux) katta yutuqlarga erishildi. Mamlakatda tez sur’atlar bilan o’sib borayotgan mashinasozlik tarmoqlari ichida transport (avtomobilsozlik, kemasozlik, temir yo’llarining harakatlanuvchi tarkiblari) va qishloq xo’jalik mashinasozligi alohida ajralib turadi. Mamlakatda energetika hamda tog’-kon va o’rmon sanoati uchun asbob uskunalar ishlab chiqarishi ham rivojlantirilgan. Kanada dunyoda donli ekinlar Yalpi hosili bo’yicha beshinchi o’rinda turadi. Bug’doy yetishtirish, ayniqsa uni eksport qilish bo’yicha ikkinchi o’rinda turadi.
Ko’lbo’yi rayonlarida chorvachilikning sut va go’sht yetishtirish yo’nalishi, cho’chqachilik, parrandachilik va dehqonchilikning sabzavotchilik tarqalgan. Mamlakatdagi eng kichik va aholisi zich, qishloq xo’jaligiga ixtisoslashgan Shag’zoda Eduard oroli provinsiyasi o’zining dunyoda eng yirik kartoshkalari bilan mashhur, bu yerda yetishtirilgan sifatli kartoshka urug’lari dunyoning ko’plab mamlakatlariga eksport qilinadi.
Tashqi iqtisodiy aloqalari. Kanadaning yirik tashqi savdo sherigi AQSH hisoblanadi. Bundan tashqari mamlakat yirik savdo hamkorlari Buyuk Britaniya, Xitoy, Yaponiya, Meksika, Janubiy Koreya, Hindiston, Rossiya, Braziliya, Avstraliya, Tayvan, Saudiya Arabistoni davlatlari hisoblanadi. Yevropa ittifoqi davlatlaridan esa Germaniya, Fransiya, Italiya Kandaning tashqi sadosida muhim rol щэynaydi.
Qurolli kuchlar tizimi. Kanada NATO tashkilotining to’liq a’zosi hisoblanadi. Hozirgi vaqtda mamlakat qurolli kuchlarining harbiy xizmatchilari soni 88 ming kishi iborat. Hozirgi kunda har yili o’rtacha qurolli kuchlar uchun 20 mlrd dollar mablag’ sarflaydi. Dunyoning eng qudratli armiyalari reytingida kuchli 14-o’rinni egallagan. Qurolli kuchlar uchun mamlakat har yili o’rtacha YaIM ni 1,3 foizini ajratadi. Jahondagi barcha harbiy xarajatlarni 1,2 foizi Kanada hissasiga to'g’ri keladi.

XULOSA
Xulosa o’rnida, aytib o’tish lozimki, o’zlashtirish uchun qo’llaniladigan bu ko’rsatkichlarning to’liq mosligini izlash shart emas. Chunki, har bir davlatning o’ziga hos xususiyatlari bor.
Yer yuzidagi hamma davlatlarni xalqaro xo’jalik tizimi va xalqaro munosabatlardagi o’riniga qarab 3 turga boMish mumkin:
1. Iqtisodiy rivojlangan davlatlar (IRD)
2.O’rtacha rivojlangan davlatlar(O’RD) 3. Iqtisodiyzaif rivojlangan yoki BMT nomlashi boyicha rivojlanayotgan davlatlar (O’RD).
Iqtisodiy rivojlangan davlatlar. Bu davlatlarning hammasi postindustrial rivojlanish davridan otgan: qishloq xo’jaligining YalMda ulushi juda kam (2-5 foiz), xizmat ko’rsatish ulushi esa 60 - 70 foiz. Tashqi iqtisodiy aloqalarda diversifikatsiya eksporliga ega. Bu guruhda bir necha o’nlik davlat bo’lishiga qaramay, aholining 1/6 qismi, ishlab chiqarish eksportiining 3/5 qismi, mashina va transport eksportining 90 foiz, investitsiyalarni ko’p qismi ular hisobiga to’g’ri keladi. Bu guruh davlatlarda eng yuqori ijtimoiy ko’rsatkich-minimal bola olishi, yoshlarning optimal mosligi, daromadning teng taqsimoti, birdarajadagi qashshoqlikning yo’qligi (faqat JARda). Bu davlatlaming hammasi iqtisodiy rivojlanish va hamkorlik tashkiloti a’zolaridir. (Parij klubi). A’zolarning barchasi esa, neytral davlatlardan tashqari, AQSH boshchiligidagi harbiy bloklarga kiradi. Bu turda 3 asosiy guruhni aytib o’tish mumkin.
Asosiy davlatlar AQSH, Yaponiya, Germaniya, Fransiya, Italiya, Buyuk Britaniya. Bular eng rivojlangan davlatlar bo’lib, hamma korsatkichlar bo’yicha yuqori o’rinni egallaydi. Rivojlanayotgan davlatlar tasiri ostida bu davlatlar o’rni bo’shahshgan bo’lsa ham, 90-yillar hisobiga ishlab chiqarilgan tovarlarning 2/3 qismi to’g’ri kelardi. Aholi industrializatsiya bo’yicha ham koYsatkichlar o’sgan (1920-y. 3,4 dan 1998-y. 6,3 gacha).
Bu davlatlar bir-biridan tarixiy xususiyatlari bilan, iqtisodiy kuchi, ishlab chiqarish kuchi rivoji bilan farqlanadi. 500 katta moliyaviy korporatsiyalarda likning ulishi 4/5, sotuvda esa 90 foiz. Katta oltilik kuchli monopolistik kapitalizm bilan ajralib, u faqat ichki emas, balki tashqi savdoda ham koYinadi. Bu davlatlarnin hammasi ishlab chiqarishda mustaqillikka ega va faqat eksportyor davlatlar Ular o’zaro doim dunyoviy hukmronlik uchun kurash olib borishadi. Katta oltilik o’z xalqaro siyosiy institutini tashkil qilgan. Ular o’zaro kelishmovchiliklarni yechish uchun yuqori darajali uchrashuvlar uyushtiradilar.
Neytral davlat sifatida bu hamkorlikka Kanada taklif etilgan. (u AQSH bilan yaqin iqtisodiy munosabatga ega, Britaniya hamkorligiaga a’zo va Yaponiya bilan munosabatlarni kengaytirishga qiziqmoqda). Shuning uchun Kanada kuchli oltilik bilan bir qatorga qoyiladi. Lekin bu davlat tarixiy xususiyatlari, iqtisodiy rivoj kuchi bilan oltilikdan kuchli farq qiladi. Ma’lumotlarga qaraganda Kanada «klub 500» kapital bilan qatnashishda 5 marta Italiyadan, Shvetsiya, Shveytsariya, Avstriya, Janubiy Korea kabi davlatlardan ortda qolmoqda.
Kuchli oltilik orasida AQSH 1-o’rinni egallaydi. 1995-yili dunyong eng katta 500 korporatsiyasidan 153 tasi shu davlatga tegishli edi. AQSH dunyo xo’jaligi kapitalida muhim rol o’ynaydi. Ammo AQSH 1944-y ishlab chiqarilgan tovarlaming 54 foizini tashkil etgan bolsa, 1998-y bu korsatkich 20 foizgacha tushdi.
Germaniya 70-y. o’rtalariga qadar ikkinchlikni ushlab, keyin Yaponiyaga boshatib berdi. Fransiya o’z koloniyalarini yo’qotganidan keyin o’zini tiklab olib, hozirgi kunda dunyo hamjamiyatida 3-o’rinni egallaydi. Bunaqa mavqega kuchli iqtisodiy qiyinchiliklarga qaramasdan Italiya ham ega. Aytib o’tish lozimki, Britaniyadagi iqtisodiy regressiya uni 60-y 3 -oringa, 70-y. esa oxirgi o’ringa olib keldi. Oxirgi tendensiyalarga muvofiq xalqaro tizim markazi AQShdan endi Osiyo davlatlariga kochmoqda. Chunki bu davlatlarning ta'siri faqatgina Osiyoda emas, balki Amerikada ham sezilmoqda. Bunday siljishni biz ll-jahon urushidan keyin, bu markazning AQSHga ko’chishida kuzatgan edik.