Ishlab chiqarish xarajatlarini tashkil etadi

9.1-rasm. Xarajatlarning turkumlanishi

Mahsulot tannarxi korxona xarajatlari tushunchasidan farq qiladi. Korxonaning mahsulot ishlab chiqarish, sotish va boshqa moliyaviy-xo‘jalik faoliyati natijasida yuzaga keladigan barcha xarajatlari mahsulot tannarxiga kiritilmaydi.

Mahsulotning (ishning, xizmatning) ishlab chiqarish tannarxiga uni bevosita ishlab chiqarish bilan bog‘liq xarajatlar kiritiladi. Ularga quyidagilar tegishli:
- bevosita moddiy xarajatlar;
- bevosita mehnat xarajatlari;
- ishlab chiqarish xususiyatiga ega bilvosita ustama xarajatlar. Bu xarajatlarning ko‘pchiligini naturada, ya’ni dona, kg, metr va boshqa ko‘rinishlarda xisobga olib borish va rejalashtirish mumkin. Ammo mahsulot ishlab chiqarishga sarflangan barcha xarajatlarni birgalikda xisobga olish uchun ularni yagona o‘lchov birligiga - qiymat-pul ko‘rinishiga keltirish talab etiladi.


Mahsulot tannarxining bevosita va bilvosita xarajatlari tarkibi

Xarajat moddalari	Mahsulot tannarxiga olib borilishi jixatidan
	bevosita	bilvosita (ustama)
Xomashyo va asosiy materiallar (qayta kirim kilingan chikitlardan tashkari)	+
Sotib olingan butlovchi qismlar va yarim fabrikatlar	+
Ishlab chiqarish xarakteridagi ish va xizmatlar		+
Texnologik maqsadlar uchun ishlatilgan yoqilg‘i energiya	+
Ishlab chiqarishga tegishli mehnatga xaq to‘lash xarajatlari	+
Ishlab chiqarishga tegishli ijtimoiy sug‘urtaga ajratmalar	+
Moddiy qiymatliklar kamomadi va maxsulotlarning buzilishidan ko‘rilgan zararlar	+
Asosiy vositalar amortizatsiyasi		+
Ishlab chiqarishga oid boshqa xarajatlar		+

Mahsulot tannarxi bir turdagi maxsulotni bevosita va bilvosita ishlab chiqarish xarajatlarini shu mahsulot miqdoriga bo‘lish orqali topiladi: