«ishlab chiqarish texnologiyalari» fakulteti «oziq-ovqat texnologiyasi» kafedrasi

1.Yod sonini Gyubl usulida aniqlash.
Usulning mohiyati. Bu usul reagent sifatida xlorli yodni (ClJ) ishlatilib, u esa sulema HgJ₂ va J₂ ning spirtli eritmalarini o’zaro ta’sir ettirish yo’li bilan quyidagi reaktsiya asosida hosil qilinadi:
HgCl₂ + 2J₂ HgJ₂ + 2ClJ
ClJ etilen bog’larga birikib, ularni miqdoriy to’yinishini ta’minlaydi:
- СН = СН - + ClJ - СНС1 – СНJ –
Bog’lanmagan ClJ qoldig’i tiosulfat natriy (Na₂S₂O₃) bilan, reaktsion aralashmaga kaliy yod (KJ) eritmasi va suv qo’shib, titrlanadi. Reaktsion aralashmaga KJ qo’shganda qo’shbog’larni to’yintirishdan ortgan galogen (ClJ) ekvivalent miqdorda J ajratadi. Bunda quyidagi reaktsiyalar boradi:
1. ClJ + KJ KCl + J₂
2. J₂ + 2Na₂S₂O₃ 2NaJ + Na₂S₄O₆
Gyubl eritmasini tayyorlash. Buning uchun 30g HgCl₂ 500ml 96% li etil spirtida eritiladi. Hosil bo’lgan eritmaga 500ml 96% li etil spirtida eritilgan 25g J₂ eritmasi qo’shiladi. HgCl₂ va J₂ eritmalari aralashtirilib, ikki sutkadan so’ng ishlatiladi.
Kerakli reaktiv va asboblar: xloroform, Gyubl eritmasi, 1% li KJ eritmasi, distillangan suv, 0,1N li Na₂S₂O₃ eritmasi, 1% li kraxmal eritmasi, 96% li etil spirt, kristall yod, HgCl₂ tuzi, moy, analitik tarozi, 250ml li kolba, 25ml li byuretka.
Ishning bajarilishi. Kolbaga analitik tarozda tekshirilayotgan yоg’ yoki yоg’ kislotasidan namuna olib, 10-15ml xloroform bilan eritiladi va ustiga byuretkadan 25ml Gyubl eritmasidan solib, aralashtirilib, to’yinishi uchun 24 soat qorong’i joya qoldiriladi.
Shu vaqtning o’zida so’qir tajriba ham quyiladi. Buning uchun kolbaga xuddi asosiy tajribaday 10-15 ml xloroform, 25ml Gyubl eritmasi quyiladi va 24 soat qorong’i joyda qoldiriladi.
Titrlashdan avval kolbalarga 15-20ml 1% li KJ va 100ml distillangan suv quyiladi. Ajralib chiqqan J₂ och-sariq rang hosil bo’lguncha 0,1N Na₂S₂O₃ bilan titrlanadi. So’ngra 1ml 1% li kraxmal eritmasidan qo’shib, hosil bo’lgan to’q ko’k rang yo’qolguncha titrlash davom ettiriladi.
Yod sonini quyidagi formula bilan hisoblanadi:
;
Bu yerda a – so’qir tajribada sarflangan 0,1N Na₂S₂O₃ eritmasining
hajmi, ml
b – ishchi tajribada sarflangan 0,1N Na₂S₂O₃ eritmasining
hajmi, ml
0,01269 – 0,1N Na₂S₂O₃ eritmasining J₂ bo’yicha titri, g/ml
p –tahlil qilinayotga yоg’ yoki yоg’ kislotasining og’irligi, g
K – 0,1N Na₂S₂O₃ eritmasining to’g’rilik koeffitsienti.
Bu usul nazariy hisoblangan yod soniga yaqin bo’lgan natijalarni beradi.