Ishlab chiqarish iktisodiyoti I

sotib olish – sotish bo‘yicha moliyaviy – kredit bitimlaridir. 
Moliyaviy bitimlarda inflyatsiya (pulning qadrsizlanishi) omilini 
hisobga olinishi kerak. 
Yuqorida biz moliyaviy tadbirkorlikning asosiy faoliyat maydoni 
tijorat banklari va fond birjalari deb aytib o‘tgan edik. Bozorning bu 
institutlarining mohiyati qanaqa, ular nimani ifoda etadilar? 
Tijorat banki
– (asosan) tijoart tashkilotlarining to‘lov asosida 
kreditlaydigan, pul qo‘yilmalarini (depozitlarni) qabul qilish va mi-
jozlarning topshirigiga ko‘ra boshqa hisob-kitob amallarini ham ba-
jaruvchi hissadorlik tipidagi moliya-kredit muassasidir. Depozit (jalb 
etilgan) va ssuda qilingan mablag‘larning foiz stavkalari o‘rtasidagi 
farq tijorat bankining daromad manbaidir. 
Tijorat banklarining amallari uch guruhga bo‘linadi. Bular: 
pas-
siv
(mablag‘larni jalb qilish); 
aktiv
(mablag‘larni joylashtirish); 
komission – vositachilik
(komissiya xarajatlariga haq olib mijozning 
topshirigiga ko‘ra turli amallarni bajarish) dir. 
Fond birjalari. 
Bozorning yana bitta vositasi, moliyaviy tad-
birkorlikning unsur (element)laridan biri bo‘lib fond birjasi xizmat 
qiladi. Fond birjasi deyilganda kapitalning safarbarligini ko‘tarishga 
va aktivlarning real qiymatini aniqlashga yordam beruvchi, tashkiliy 
jihatdan shakllangan, muntazam ishlab turgan qimmatbaho qog‘ozlar 
bozori tushuniladi. Bu yerda vositachilik firmalari vakillari mi-
jozlarning topshirigiga ko‘ra qimmatbaho qog‘ozlarning oldi-sotdi 
bitishuvlarini amalga oshiradilar. Ularning eng yirigi 1792 yili asos 
solingan Nyu-York fond birjasidir. Agar fond birjasining subyektlari 
qimmatbaho qog‘ozlar chiqaruvchi mitenlar va ularni sotib oluvchi 
invertorlar bo‘lsalar, brokerlar, diler, maklerlar birjadagi sadolarning 
ishtirokchilari bo‘lishlari mumkin. Ularning so‘ngisi maosh olib ish-
lab, savdolarning tashkilotchisi sifatida chiqadi.