Ишлаб чиқаришда шовқин ва унинг инсонга таъсири

«Ҳаёт фаолияти хавфсизлиги» фанидан ЯБ назорат саволлари
Вариант-54

1. 
   ҲФХнинг мақсади вазифалари.
   
2. 
   Табий офатларни таъсирини камайтириш тадбирлари.
   
3. 
   Ишлаб чиқаришда шовқин ва титрашнинг инсонга организмига таъсири.
   

1. ≪Hayot faoliyati xavfsizligi≫ fanining asosiy maqsadi insonlaming

xavfsiz hayot faoliyatini ta’minlashdan iborat. Buning uchun XFX o‘zining
tekshirish obyektlari bo'yicha qabul qilingan qonunlar va hukumat
qarorlari asosida inson hayot faoliyati xavfsizligini ta’minlashning nazariy
bilimlarini, amaliy ko‘nikmalarini hamda jarohatlanganlarga tez tibbiy
yordam ko‘rsatish qoidalarini o‘rgatadi. ≪Hayot faoliyati xavfsizligi≫ fanining asosiy vazifalari quyidagilardan
iborat:
1. Xavflaming identifikatsiyasini o‘rganish. Bunda inson faoliyati
jarayonida yuzaga keladigan xavflaming kelib chiqish sabablarini, uning
xususiyatlarini va ko‘ngilsiz oqibatlarini o‘rganish. 2. Ishlab chiqarish jarayonlarida va xizmat ko‘rsatish sohalarida xavfsiz
mehnat sharoitlarini yaratishga qaratilgan chora-tadbirlami o‘rganish.
3. Ishlab chiqarish jarayonlarida kasb kasalliklarini kamaytiradigan
uslubiyatlami ishlab chiqish.
4. Fuqarolami turii xavflardan, tabiiy ofat, avariya va halokatlardan
himoyalanish usullariga o‘rgatish.
5. Mehnat jarayonlarida baxtsiz hodisalaming oldini olish choratadbirlarini
o‘rganish.
6. Tabiiy, texnogen va ekologik shikastlanish o‘choqlaridagi fuqarolarni
qutqarish va tiklash ishlarini o‘tkazish.
7. Jarohatlangan insonlarga birinchi tibbiy yordam ko‘rsatishni
o‘rgatish.
Xavf - hayot faoliyati xavfsizligining markaziy tushunchasi boiib,
u hodisa, jarayon, obyekt, kuchli ta’sir etuvchi va boshqa omillaming
inson sogiigiga, umriga qay darajada zarar keltirishini anglatadi.
Masalan, yongin, ishlab chiqarish avariyasi, epidemiologik holat,
zaharii moddalaming tashqi muhitga tarqalishi, ishlab chiqarishda
sanitar-gigiyenik ko‘rsatkichlaming o‘zgarishi, tabiiy, texnogen ekologik
favqulodda vaziyatlar va h.k.
Ishlab chiqarish tarmoqlarida ishlovchilar uchun qulay sanitariyagigiyena
sharoitlarini yaratish, og‘ir jismoniy kuch sarflanadigan mehnat
lurlarini mexanizatsiyalashtirish, avtomatlashtirish, ish jarayonida yuzaga
keladigan salbiy xavf-xatarlami yo‘qotish chora-tadbirlarini amalga
oshirish, inson hayot faoliyati xavfsizligini ta’minlashning bir qirrasini
tashkil etadi. Oxirgi yillarda ko‘pgina ishlab chiqarish tarmoqlarida ish
sharoitlari yaxshilangan boMsa-da, ayrim sohalarda bunday sharoitlar
talab darajasida emas. Bunga sabab ishlab chiqarish dastgohlaiining
eskirganligi, ishlab chiqarish muhiti talablarining buzilishi, xavfsizlik
vositalarining kamligi yoki yo‘qligidir. Shular oqibatida ishlovchilaming
jarohatlanishi, kasallanishi ro‘y berib, natijada melmat nogironiga aylanib
qolmoqda. Shuning uchun ishlab chiqarish tarmoqlarida xavfsiz sog‘lom
mehnat sharoitini yaratish, ish jarayonidagi kamchiliklami yo'qotish,
mehnatni ilmiy tarzda tashkil etish, xavfsiz mehnat uslublarini qoilash,
mehnat charchoqliklarini chiqarish tadbirlarini qoilashni talab etadi. Bu
vazifalar mehnatni muhofaza qilish bo‘yicha qabul qilingan qonunlar,
hukumat qarorlari va kerakh standartlar asosida amalga oshiriladi. Hayot
faoliyati xavfsizligini ta’minlashning ikkinchi qirrasini atrof muhitni
muhofaza qilish tashlcil etadi. Hozirgi davrning eng dolzarb muammolari
qatoridan biri - ekologik xavfsizlikni ta’minlash hisoblanadi. Chunki
insoniyat o‘z taraqqiyotining turli davrlarida bu masalalarga to‘qnash
kelgan, ammo hozirgi kecha-yukunduzda bu muammolaming yechimini
kechiktirmay hal qilish zarur hisoblanadi.

2. 
   Табий офатларни таъсирини камайтириш тадбирлари.
   

2. 
   Ma’lumki, sobiq Ittifoq davrida favqulodda vaziyatlar yuz berganda
   

jabrlanganlarga tibbiy xizmat ko‘rsatish tizimi o'zining samarasizligini
ko‘rsatdi. Buning asosiy sababi, bir tomondan, tez tibbiy yordam
ko‘rsatish bilan tibbiy ta’minot (sog‘liqni saqlash muassasalarining
kuch va vositalari) imkoniyatlari o‘rtasidagi nomutanosiblikning barcha
sog‘liqni saqlash tizmlarida yuzaga kelishi boisa, ikkinchi tomondan,
tinchlik davrida boiadigan tabiiy ofatlar, yirik avariya va halokatlar
oqibatida talafot olganlarga tibbiy yordam ko‘rsatish yetarli tashkil
etilmaganligidadir. Mana shu kamchiliklar natijasida sanitariya talafoti
ommaviy tusga kirib, kattamiqyosidagi ham moddiy, ham ma’naviy
zararlami keltirib chiqargan hamda atrof muhitning izdan chiqishiga
olib kelgan. Bunday kamchiliklarni tugatish maqsadida mamiakatimiz
Prezidentining 1998-yil 10-noyabrdagi Farmoniga muvofiq 1999-
2005-yillarda sog‘liqni saqlash tizimini isloh qilishga mo‘ljallangan
dastur qabul qilinib, unda ≪Halokatlar tibbiyoti≫ xizmatini tashkil etish
ko‘zda tutilgan. Dasturda tez tibbiy yordam xizmatini rivojlantirishga
katta e’tibor berilgan. Shularga asoslangan holda, Toshkent shahrida
Shoshilinch Tibbiy Yordam Davlat Ilmiy Markazi (SHTYODIM)
tashkil etildi. 0 ‘z navbatida, respublikamizning barcha viloyatlarida ham SHTYODIMning filialllari tashkil etilib, ular SHTYODIM tarkibiy
qismlarini tashkil etadi. Bu markazda asosan reanimatsiya-jarrohlik
va reanimatsiya-intensiv davolash muolajalari bajariladi. SHTYODIM
va uning mintaqavi filiallari tarkibiga tez tibbiy yordam va sanitar
aviyatsiyasi xizmatlari kiradi. SHTYODIM huzuridagi tez yordam
xizmatida 2 ta bo‘linma: 1-tez yordam xizmati (doimiy brigadalar) va
2-maxsus yordam xizmati (reanimatsiya brigadalari) faoliyat ko'rsatadi.
Halokatlar tibbiy xizmatining asosiy vazifasi shikastlangan o‘choqlarda
avariya-qutqarish ishlarini olib borish hamda tibbiy-sanitariya ta’minoti
samaradorligini oshirish hisoblanadi. Ya’ni uning bosh maqsadi -
shikastlanganlarni iloji boricha ko‘p qutqarishdir. Halokatlar tibbiy
xizmati amaldagi tibbiy xizmatning kuch va vositalaridan samaraii
foydalanadi, u uch tarkibiy qismdan tashkil topadi. Birinchi qism -
boshqaruv tizimi - bu tizim respublika darajasida faohyat ko‘rsatib,
u sog‘liqni saqlash vaziri boshchiligida turli vaziriik va idoralar
vakillaridan tashkil topgan idoralararo muvofiqlashtiruvchi hay’atdan
iborat. Mahalhy darajadagi bunday hay’atlarga sog‘liqni saqlash Boshqaruv tizimlari favqulodda vaziyat yuz bergan vaqtdan ish
boshlab to uning oqibatlari toiiq bartaraf etilguncha faoliyat ko‘rsatadilar
.Halokatlar tibbiy xizmatining ikkinchi tarkibiy qismini - amaldagi tez
tibbiy yordam tizimi tashkil etadi. Halokatlar tibbiy xizmatining asosiy
bo‘g‘inini kechiktirib bo‘lmaydigan ixtisoslashgan tibbiy yordam xizmati
(1-bosqich) hamda SHTYODIM va uning mintaqaviy filiallari va tuman
markaziy kasalxonalari (2-bosqich) tashkil etadi. Bunda SHTYODIM -
saralash - evakuatsiya gospitallari tarzida, tuman markaziy kasalxonalari
esa - ixtisoslashgan kasalxonalar sifatida faoliyat ko‘rsatadi.
3.Ишлаб чиқаришда шовқин ва титрашнинг инсонга организмига таъсири
Xavfsizlik qoidarini qoilab xavflarni bartaraf qilish yoki
texnosfera (ishlab chiqarish muhiti)ni normallashtirish hamda texnosfera
xarakteristikalarini inson xarakteristikalarini xarakteristikalariga moslashtirishga
asoslangan. Bunda gomosfera va texnosfera ko‘rsatkichlari
bir-biriga yaqinlashtiradi. Bu usul ishlovchilami shovqin, chang, gaz,
yoritilganlik, harorat, jarohatlanish va boshqa xavfli omillardan himoya
qilishga qaratilagan tadbirlar majmuasini hamda xavfsiz uskuna j ihozlarni
qoilash orqali amalga oshiriladi. Masalan, to‘qimachilik kombinatlarida
yuzaga keladigan ishlab chiqarish changlari; jihozlardan chiqadigan
shovqin, ish joylaming yoritilganligi va boshqa koisatkichlar me’yor
darajalarida boiishi talab etiladi.
Fizikaviy (shovqin, silkinish, va boshqa turdagi titrashlar, nurlanishlar,
iqlim o‘zgarishlai-i: ob-havo haroratining isishi yoki sovib ketishi),
atmosfera bosimining o‘zgarishi yoritilish darajasi, chang-to‘zonlaming
koiarilishi va boshqalar). Ish joylaridagi ishlovchilami himoya vositalari yordamida himoyalashga
asoslangan. Bunda texnosfera xarakteristikalarini o‘zgartirish uchun
har xil himoya vositalri qoilaniladi. Masalan, shovqin chiqadigan ishlab
chiqarish tarmoqlarida shovqinga qarshi qurilmalar, kimyo sanoatida zaharli
gazlami ish joyidan kamaj^iruvchi-so‘ruvchi shkaflar, yiiqori haroratli
ish joylarida sovitish qurilmalarini ishlatish, zaharli kimyoviy moddalar
ishlatiladigan joylarda inson organizmini himoya qiluvchi vositalami
qoilash va boshqalarni aytish mumkin. Ammo real shart-sharoitlarda
yuqoridagi usullaming faqat bittasini qoilash orqali ishlovchilaming
zaruriy xavfsizlik darajasini ta’minlash mumkin boimaydi. Iloji boricha
amaldagi usullami tatbiq etish orqaligina maqsadga erishish mumkin Himoya vositlari har bir zararli holat uchun mehnat xavfsizligi
talablariga asoslanib qoilaniladi. Himoya vositalri qoianilish xarakteriga
qarab: jamoa himoya vositalari (JHV) va shaxsiy himoya vositalariga
(ShHV) boiinadi. sularniimg har biri taktik qoilanilishiga qarab
tasniflanadi. Jamoa himoya vositalariga: shovqindan, titrashdan, issiqdan,
sovuqdan, elektro-statik zaryadlardan, zararli changlardan, radiatsiya
nuridan va boshqa ta’sirlardan himoyalovchi: to‘siqlar, blokirovkalar,
tormozlar, yorugUk va ovoz signallari, xavfsizlik asboblari, xavfsizlik
belboqlari, avtomatik harorat qurilmalari, masofadan boshqarish vositalari,
elektr jihozlarini yerga ulash qurilmalari, shamollatish, yoritish, sovutish,
izolatsiyalash, germetizatsiyalash vositalari va boshqalar kiradi. Ishlab chiqarish texnologik jai’ayonlaming inshoot materiallariga
ta’siri (me’yoridan ortiq kuchlanishlar, yuqori harorat, titrashlar, kislota
va ishqorlar ta’siri, gaz-bug‘ va suyuq agressiv muhitlar, mineral moylar,
emulsiyalar ta’siri).