«Ишлаб чиқариш жараёнларини механизациялаш ва автоматлаштириш» фани маърузаларини ўқитиш технологиялари

4.8.
 
O'zgaruvchan o'zgarmas tok uzatmali lokomotivlarning kuch
to'g’irlagichlari 
  To'g’irlash   qurilmasi   vazifаsi.asi.  
To'g’irlash   qurilmasi   (выпрямительная
установка) o'zgaruvchan o'zgarmas tok uzatmali teplovozlarda sinhron generator
tomonidan   ishlab   chiqilgan   o'zgaruvchan   tokni   to’g’irlash   uchun   to’g’irlash
qurilmalaridan foydalaniladi. Ushbu qurilmalarga VL-200-8 (8 sinf, ya'ni 800V
kuchlanishga   hisoblangan,   200A   tok   o'tkazuvchi)   kremniyli   lavinniy     kuch
ventillar   o'rnatilgan.     Lavinnie   tiristorlar   katta   kuchlanish   berilganda
shikastlanmaydi va qo'shimcha himoyalash qurilmalarisiz kuchlanish ketma - ket
ulangan ventillar orasida teng taqsimlanganda ishlashi mumkin. 
Stasionar   qurilmalarda   va   zamonaviy   teplovozsozlikda   uch   fazali
ko'priksimon   to’g’irlash   shemasi   eng   ko'p   qo'llaniladigan   shema   hisoblanib,
hisobiy  quvvati  aktiv  quvvatidan  5%  gacha  katta   bo'ladi  va  kichik  amplitudali
yuqori   chastotali   pulsaciyadan   iborat   to'g’irlangan   kuchlanishni   olish   imkonini
beradi. 
Tekshiruv va ishlanishlar natijasiga ko'ra teplovozlarda foydalaniladigan uch
fazali   ko'priksimon   shemaga   ega   to'g’irlagich   qurilmasi   to'g’irlagan   tokda
pulьsaciya   4   -5   %   oshmaydi   va   bu   tortuv   elektr   dvigatellardagi   kommutaciya
jarayoni sifatiga deyarli ta'sir etmaydi. 
110

---

Shuning   uchun   2TE116,   TEP   70   va   boshqa   o'zgaruvchan   -o'zgarmas
uzatmali teplovozlarning kuch zanjirlarida to'g’ridan - to'g’ri ulanishga ega bo'lgan
(tenglashtiruvchi   reaktorsiz)   paralel   ulangan   to’g’irlash   ko'priklaridan
foydalanilgan.   Paralel   ulanishni   tanlanishidan   maqsad,     ketma-ket   ulanishiga
nisbatan   bir   hil   qiymatdagi   va   chastotasi   pulsaciyaga   ega   to'g’irlangan
kuchlanishda    ikki barobar kam ventillarni ishlatish talab etiladi.
To’g’irlash ko'prigining har bir elkasida 10 donadan iborat paralel ulangan
tramoqlari bo'lib har bir tarmoqga 2 donadan ventil ketma - ket ulangan va jami har
bir fazaga  40 donadan ventillar o'rnatilgan. Ushbu shemada bir faza ko'rsatilgan
qolgan ventillar shartli belgilanish bilan almashtirilgan. 
UVKT - 5 turdagi to’g’irlash qurilmasining ko'rsatkichlari
:
Nominal to'g’irlangan kuchlanish, V
700
qisqa vaqtli to'g’irlangan kuchlanish, V
850
Nominal to'g’irlangan tok, A
5700
2 min davomidagi yuklanish toki
8700
30 minut intervaldagi, A
Manbalash chastotasi, Gts
30 - 133
Hisobiy F.I.K. %
99,3
Ulanish shemasi
parallel ulangan 2 ta
3 fazali ko'prik
Ventillar turi
VL -200 -8
Ventillarning umumiy soni
240 dona
Sovutish tizimi
havo orqali, mustaqil                                        
Og’irligi, kg
650
To’g’irlash   qurilmasi   ventillari   1165h1250h700mm   o'lchamli   mahsus
shkaflarga joylashtirilgan. Shkaflarning konstrukciyasi ikki tmondan ventilllarga
hizmat   ko'rsatish   imkonini   beradi.   Shkaflarning   har   bir   tomoniga   bir   faza
to’g’irlash   qurilmasi   joylashtirilgan.   Har   bir   ventil   o'zining   sovutish   radiatorga
joylashtirilgan bo'lib   8 ta ventil bir blok qilib alohida panelga yig’ilgan va bu
panellar   orqali   to'g’irlagich   shkafiga   yig’iladi.  Ventillarni   bu   tartibda   yig’ilishi
orqali radiatorlarni sovutish kanallarini ham tozalashga imkon yaratiladi.  Ventillar
111

---

majburiy sovutish tizimiga ega bo'lib alohida elektr yuritmali ventilyator orqali
sovutiladi.
4.27- rasm to’g’irlash qurilmasi ulanish sxemasi
To'g’irlagich   qurilmalari   ichki   qisqa   tutashuvdan   RM2   relesi   yordamida
himoyalangan.  Bunda   agar   ichki   qisqa   tutashuv   yuz   bersa   kuchlanishning
O’zgarmas tashkil etuvchisi hosil bo'ladi va releni ishga tushiradi. 
112

---