|
Tortuv elektr dvigateli yakor qismi.
O’zgarmas tok tortuv elektr
dvigatellarining yakor qismi quyidagi qismlardan iborat: kollektor, yakor
chulg‘ami, yakor o‘zagi, val, tenglashtiruvchi cho’lg’am, bandaj, siquvchi shayba
va x.zo. (2.20. –rasm).
Tortuv elektr dvigatelining yakori magnit maydon ta'siriga kirganda hosil
bo'ladigan uyurmaviy tok kuchini kamaytirish maqsadida yakor o'zagi 0.5 mm E-
130 markali elektrotehnik po'lat listlardan tayyorlangan. Har bir shtamplangan
po'lat listlar ikki marotaba laklanib quritiladi. Yakor o'zagining chekka qismi
qalinligi 1 mm li po'lat listlardan tayyorlangan. Yakor o'zagi 54 ta ariqchaga (paz)
ega bo'lib ushbu ariqchalarga yakor cho'lg’ami joylashtiriladi. O'zakning cheka
qismidagi listlarda ushbu ariqchalar kengroq olingan bo'lib cho'lg’am
izolyaciyasini mustahkamligi oshirilgan. Yakor o'zagida 27 mm li 32 sovutish
40
havosini o'tkazish uchun mo'ljallangan teshiklar mavjud bo'lib 2 qator qilib
joylashtirilgan.
2.20-rasm. O’zgarmas tok TED yakorining tuzilishi:
1-kollektor bolti; 2-val; 3- siquvchi konus; 5-manjetaning bo‘sh tomoni bandaji;
5-muvozanatlovchi yuk; 6-kronshteyn; 7-cho‘tkaushlagich; 8-kollektor; 9-tenglashtiruvchi
cho’lg’am; 10-yakor chulg‘ami; 11-old tomon bandaji; 12-tashqi siquvchi shayba; 13- pazning
ponasi; 14-yakor o‘zagi; 15-yakor o‘zagi listi; 16- orqa tomon bandaji; 17- ichki siquvchi shayba
Ushbu teshiklar orqali ish jarayonida yakor o'zagi va yakorda joylashgan
cho'lg’amdan ajralib chiqgan issiqlik sovutuvchi havo orqali olib chiqiladi.
Yakor o'zagining yig’ishni o'ziga hos tomoni shundaki yig’ish jarayonida
yakor o'zagining og’irligi 363 kg ortib ketmasligi lozim. Yakor o'zagi 1100-
1200kN kuch bilan siqilib siquvchi shaybalari orqali ushlab turiladi. Siquvchi
shaybalar bundan tashqari cho'lg’amni ushlab turuvchi vazifasini o'taydi. Yig’ilgan
o'zak cho'lg’amlarni joylashtirishdan avval lakka botiriladi va issiq haroratda
pishirib quritiladi. Siquvchi shaybalarning cho'lg’amni ushlab turuvchi qismi
cho'lg’am o'rnatilishdan avval epoksid lak shimdirilgan shishamato bilan o'raladi
va issiq haroratda pishirib quritiladi. Ushbu bajarilgan amallardan so'ng yahlit
izolyaciya hosil bo'ladi. Yakorning o'zagining shesternya tomoniga ochiq turdagi
sovutuvchi havoni yahshi o'tkazish uchun mo'ljallangan siquvchi shayba
qo'yilgan.
41
Yakorning vali yuqori sifatli legirlangan po‘latdan tayyorlangan. (2.21. -
rasm).
2.21-rasm. Yakorning vali
Yakor valining birikuvchi qismlarining diametri turlicha bo‘lib, silliq o‘tish
joyiga ega. Yakor valining mexanizmlar o‘rnatish uchun mo‘ljallangan yuzasi
silliqlab ishlov berilgan. Yakor valining bir uchiga qizdirish yo‘li bilan tishli
g‘ildirak o‘rnatilgan. Tishli g‘ildirak o‘rnatish uchun val uchiga konussimon tarzda
(1/10) ishlov beriladi.Yakor ariqchalariga kollektor bo'yicha 1-2, ariqchalar
bo'yicha 1-14 qadamga ega bo'lgan oddiy halqasimon cho'lg’am o'rnatilgan. (2.22-
rasm).
2.22-rasm. Yakor ariqchalariga cho'lg’amlarni joylashtirish sxemasi
Cho'lg’amlarni joylashtirishdan avval cho'lg’amlarning kollektor tomonidan
42
1-109, 5-113 qadamga ega tenglashtiruvchi cho'lg’am joylashtirilgan.
Ya'ni har bir ariqchaga bir donadan tenglashtiruvchi cho'lg’am o'rnatiladi.
Har bir ariqchada ikki cho'lg’amning bir tomoni joylashtiriladi. Har bir
cho'lg’amning bir tomonida 4 tadan sim bo'lib bu simlar o'z navbatida 3 ta paralel
simlardan tashkil topadi (2.23-rasm). Har bir simni 3 tadan paralel simlardan
tayyorlanishidan maqsad simlarda magnit maydon ta'sirida hosil bo'ladigan
uyurmaviy tok kuchi qiymatini kamaytirish. CHo'lg’amning ariqchaga
o'natiladigan qismi 3 qavat 0,1 mm qalinlikdagi LS-PE makali va bir qavat 0,1 mm
qalinlikdagi LES markali izolyacion material bilan o'rab izolyaciyalangan.
CHo'lg’am simlarining har birini ariqchadan tashqari qismi bandajlash va o'rnatish
jarayonida zararlanishini oldini olish uchun qo'shimcha ravishda slyudali lentali
qistirmalar qo'yilgan.
2.23.- rasm. Cho’lg’amlarni ulanish sxemasi va yakor ariqchasi kesimi
1- pona; 2 -pona osti qistirmasi; 3 - mis sim; 4 - cho'lg’amlar orasidagi qistirma; 5 - cho'lg’am
himoya izolyaciyasi; 6- ariqcha ostidagi qistirma 7 – himoyalovchi izolyatsiya; 8 – yakor listi
qismi.
Cho'lg’amning egilgan qismlari qo'shimcha PMA poliamid plenka bilan
izolyaciyalangan. Har bir ariqchaga cho'lg’am o'rnatilishidan avval va shisha
tekstolitli pona bilan cho'lg’am orasiga cho'lg’amni joylashtirish jarayonida
43
izolyaciyasini zararlanishini oldini olish maqsadida 0,35 mm qalinlikdagi shisha
tekstolitli qistirma qo'yiladi. Yakor o'zagining ariqchalariga cho'lg’amlar
joylashtirilgandan so'ng ariqchalar 5 mm qalinlikdagi shishatekstolitli ponalar bilan
qoqilib berkitiladi va mahkamlanadi. Cho'lg’amning ariqchadan tashqari qismi
shisha bandaj bilan o'raladi, va issiqlikda quritish jarayonida shisha bandaj yahlit
bir butun holatga keladi. To'liq yig’ilgan, lakka shimdirilgan yakor namga
chidamli emal bilan qoplanadi va issiqlikda quritiladi. Bunda lakdagi kichik
mikroyoriqlardan nam kirishini oldini olinadi.
Dvigatel chulg‘amlaridan va bandajning o‘zidan ajralib chiquvchi issiqlik
ta’sirida kavsharlangan qismlarga ziyon etkazish ehtimoli mavjud. Bundan
tashqari katta aylanish tezligida bandajlar kerakli qotirish mustahkamligini
ta’minlab bermaydi.
Chulg‘amlarni ponalar bilan qotirish ishonchligi yuqori bo‘lganligi uchun
asosan bunday usul katta quvvatli tortuv dvigatellarida qo‘llaniladi. Ponalar
yog‘och, getinans yoki tekstolit materiallaridan tayyorlanadi. Lekin yog‘ochdan
tayyorlangan ponalar qotirish mustahkamligini ta’minlamaydi va pazdan tushib
qolishi mumkin. Ponalar bilan qotirish usulida paz balandligi va dvigatel
yakorining diametri kattalashadi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
