Ишлаб чиқариш харажатлари ва маҳсулот

Асосий норматив – узоқ муддатда ишлатиш учун ўрнатилган норматив бўлиб, бу асосида жорий нормативлар ишлаб чиқиш мумкиндир.
Идеал норматив – бу ускуналарни туриб қолишини, йўқотишлар, оддий зарарларни компенсациясиз қулай шароитларда эришиш мумкин бўлган норматив. У яна потенциал норматив ҳам дейилади.
Эришиладиган норматив – бу шундай нормативки , агар ишнинг норматив бирлиги самарали бажарилса, ускуна ва материаллар керакли жойида ишлатилса, унга эришиш мумкин.
Жорий норматив – бу ва қисқа вақт даврида фойдаланиш учун ўрнатилган ва жорий шароитга алоқаси бўлган нормативдир.
Харажатларнинг норматив кўрсаткичларидан фойдаланиб норматив таннарх карточкаси тузилади ва маҳсулот борлигининг норматив таннархи ҳақида маълумотларга эга бўлади.
Харажатларни таҳлил қилишда маҳсулот таннархининг норматив кўрсаткичлари ҳақиқий харажатлар билан солиштириш учун асос бўлиб ҳисобланади ва улар ёрдамида йўл қўйилган фарқлари ва уларнинг келиб чиқиш сабаблари аниқланади.
Ҳақиқий харажатлар фарқи уларнинг турлари, маҳсулот бирлиги ва харажатлар умумий суммасининг четланишини аниқланиши бўйича ҳисобга олиб борилади.
Таннархнинг норматив калькуляцияси бўйича харажатлар таҳлили қуйидаги кўрсаткичлар асосида амалга оширилади: норма-соат, ишлаб чиқарш ҳажми коэффициенти, ишлаб чиқариш қувватидан фойдаланиш коэффициенти, ишлаб чиқариш қуввати самарадорлиги (унумдорлиги) коэффициенти.
Норма-соат – бу норматив унумдорлиги билан бир соатда бажарилиши керак бўлган иш ҳажми, масалан, бир соатда маҳсулот ишлаб чиқарш 20 та маҳсулотни ташкил қилса, унда 100 дона маҳсулотни ишлаб чиқариш нормативи бўйича 5 соат бўлиши керак ва уларни ишлаб чиқариш учун сарфланган ҳақиқий вақтдан қатъий назар шу 5 соатнинг норматив қиймати бўйича баҳоланади.
Ишлаб чиқариш ҳажми коэффициенти (Ки/ч.ҳ) ишлаб чиқаришни ҳақиқий ҳажмини (норма-соатда ўрганган) режада кўрсатилганлиги нисбати орқали аниқланади ва фоизларда ифодаланилади:

И/Ч.Ҳ_хақ.100

К_и/_ч.ҳ = ---------------------
И/Ч.Ҳ_режа


Бу ерда: И/Ч.Ҳ хақ - маҳсулот ишлаб чиқаришга ҳақиқатда сарфланган вақт;
И/Ч.Ҳ режа-вақт сарфининг режавий ҳажми.