Ыщчыорова Фарангиз

Kurs ish mavzusining dolzarbligi.
Har qanday jamiyat taraqqiyotida oilaning, oila mustahkamligining o’rni beqiyosdir. CHunki tirik organizmning salomatligi uni tashkil qiluvchi har bir hujayraning solomligiga boliq bo’lganidek, oila ham davlat, jamiyat deb atalgan butun bir organizmni tashkil etuvchi hujayradir.
Mustaqilligimizning ilk yillaridanoq oilani, onalik va bolalikni, yoshlarni ijtimoiy muhofaza qilish masalalari hukumatimiz siyosatida markaziy o’rin egallab kelmoqda. CHunki, biz insoniyat tarixida unutilmas burilish pallasi - ilm-fan, texnika va texnologiya taraqqiy etgan XX1 asrda yashamoqdamiz. Qolaversa, yurtimizda xuquqiy demokratik davlat hamda fuqarolik jamiyatini barpo etish jarayoni kechmoqda.
Mustaqillik yillarida O’zbekistonda oila, onalik va bolalikni ijtimoiy himoya qilish masalalari davlat siyosatining ustivor yo’nalishi sifatida ehtirof etildi. Mamlakatimiz Konstitutsiyasining65-moddasida ehtirof etilganidek, bizda «Onalik va bolalik davlat tomonidan muhofaza etiladi». Demak, O’zbekistonda oila, onalik va bolalikni ijtimoiy muhofaza qilish, ularning har tomonlama kamol topishi va farovonligi uchun shart-sharoitlar yaratish davlat tomonidan kafolatlanadi. Davlat tomonidan oila siyosati, uning bazasini mustahkamlash siyosatining olib borilmasligi Ushbu noyob ijtimoiy institutning boshqa ijtimoiy institutlar qatoridan munosib o’rin ololmasligiga olib kelishi va buning oqibati sifatida oila va nikoh munosabatlari bo’xronga uchrashi, insonlar o’rtasidagi munosabatlarga zarba berilishi, turli muammolar ko’payib, yosh avlod tarbiyasining dastlabki o’chogida mahnaviy inqirozlar kuzatilishi mumkin. SHuning uchun muttasil taraqqiyot va xalq farovonligiga erishish yo’lidan sobit qadamlik Bilan boradigan jamiyat va undagi davlat tizimlari oilaning mustahkam va barqaror bo’lishidan, avlodlararo vorislik yo’qolib ketmasligidan manfaatdordir.
Bugun barchamizga milliy oya va mustaqillik mafkurasi mamlakatimiz erishayotgan va erishajak yutuqlarining asoslaridan birini tashkil qilishi, millatni millat, xalqni xalq qilib birlashtiruvchi, jamiyat ijtitmoiy taraqqiyotining zaruriy mezoni ekanligi tarixiy haqiqatdir. «Oila haqida gapirar ekanmiz, avvalambor, oila hayotning abadiyligini, avlodlarning davomiyligini tahminlaydigan, muqaddas urf-odatlarimizni saqlaydigan, shu Bilan birga kelajak nasllar qanday inson bo’lib etishishiga bevosita tahsir ko’rsatadigan tarbiya o’choi ekanini tan olishimiz darkor»².
Dunyo hamjamiyati bilan turli yo’nalishlarda hamkorlik qilish, jamiyatimizni mahnaviy-mahrifiy jihatdan takomillashtirish orqali xalqimiz farovonligini tahminlash, fuqarolarimizning, oila va kelajak avlodning har tomonlama barkamol, dono, ilor fikrli va zakovatli bo’lishiga intilmoqdamiz. Ushbu maqsadni amalga oshirish uchun esa, avvalo, oilaning turmush tarzi solom bo’lishiga erishish lozim. Bunda yoshlarning oilaviy hayotga etukligi muhim sanaladi. Nikohga etuklik -yoshlarning oila qurish motivlari, nikohga qadar bir-birlarini tanish muddati, shart-sharoitlari, bo’lusi oilaviy hayot haqidagi tasavvurlari kabilar bilan belgilanadi.
Oilaga etuklik bu - oila quruvchi yoshlarning jismoniy, jinsiy, xuquqiy, iqtisodiy, mahnaviy-axloqiy, psixologik kabi jihatlaridir. SHaxsning psixologik etukligi, dastavval, uning turli hayotiy vaziyatlar va sharoitlarni xushyor baholay olishida ko’zga tashlanadi. Bu xushyorlik, amaliylik, voqelikni to’ri baholay olish, shaxsda o’zining yutuq va kamchiliklarini bilish, malaka va qobiliyatini etarlicha baholay olishda namoyon bo’lishi kerak. Afsuski, ko’pincha yoshlarning o’z qobiliyatlarini orttirib baholab, o’z oldilariga erishib bo’lmaydigan maqsadlarni qo’yish xollariga duch kelinadi. Ayniqsa, oilaviy hayotni tasavvur qilish, unda o’z o’rnini baholash masalasida yoshlarimizning o’zlarini orttirib baholashi, oilaviy hayotdan mumkin bo’lganidan ko’proq narsani talab qilish tufayli ko’proq xatoga yo’l qo’yish xollari kuzatiladi. Psixologik etuklikning muhim mezonlaridan biri shaxsni oilaviy muammolarni adolatli hal etishga xizmat qiluvchi o’z mustaqil fikri, qarashi, pozitsiyasini bilishi, zarur bo’lganda oila borasida o’z qarashlarini himoya qila olishidir. Bu kabi oilaviy tarbiya shakllarini amalga oshirishning eng qulay yo’li - avvalo yoshlarning maonaviy-psixologik bilim saviyasini oshirish, ularda solom tafakkur va zamonaviy dunyoqarashni shakllantirishdir. Bu esa yoshlarning oila oldidagi, el-yurt oldidagi burchini to’ri anglashini, insonning dunyoga kelishi va kamol topib rivojlanishiga oid psixologik qonuniyatlarni puxta bilishni, oilaviy munosabatlar doirasida milliy urf-odat, anoanalarimizning eng nodirlarini turmushga singdirish orqali yoshlarda milliy qadriyatlarga mehr-muhabbat uyotishni, ularni oilaparvar insonlar qilib tarbiyalashni taqozo etadi.
Respublikamizda keyingi yillarda oila-nikoh munosabatlari o’zgarib bormoqda. Bu boradagi o’zgarishlarga: 1) oilaning jamiyat oldidagi funksiyalarining o’zgarib borishi; 2) oila ahzolari sonining va tuilishning kamayishi, murakkab ko’p oilali tipdan, alohida mavjud bo’lgan oilalar tipiga aylanib borayotganligi; 3) oilaviy munosabatlar tizimida er-xotin funksiyalarining va oilaviy rollar haqidagi ijtimoiy tasavvurlarning o’zgarib borayotganligi; 4) ayollardagi reproduktiv ustanovkalarning o’zgarib borayotganligi kabilarni kiritish mumkin.
SHunday qilib, oilaning jamiyat mahnaviy hayoti, uning barqarorligidagi o’rni va nufuzi yuqoridir. Davlatimiz birinchi rahbari I.A.Karimovning tahkidlashicha, «har qaysi millatning o’ziga xos mahnaviyatini shakllantirish va yuksaltirishda, hech shubhasiz, oilaning o’rni va tahsiri beqiyosdir. CHunki insonning eng sof va pokiza tuyulari, ilk hayotiy tushuncha va tasavvurlari birinchi galda oila barida shakllanadi»³. Bu jarayonlarning dastlabki onlari uchun mashul bo’lgan oila va uning xususiyatlarini bilish, yoshlarda oilaviy hayot to’risidagi tasavvurlarini adekvat shakllantirish davrning dolzarb masalalaridandir.
Kurs ishning metodologik asosi bo’lib, avvalo Oila kodeksi, «Solom avlod» davlat Dasturi hamda Prezidentimiz I.A Karimovning mahnaviy va ijtimoiy hayotni erkinlashtirish, mahnaviy-mahrifiy islohotlarni chuqurlashtirish bilan boliq fikr va oyalari hamda Respublika «Oila» ilmy-amaliy markazida «Ona va bola yili» davlat dasturi doirasida ishlab chiqqan «XX1 asr oilasi» konsepsiyasi tashkil qiladi.
Respublikamizda oila va nikoh masalalariga ehtiborning kattaligini hisobga olib, ko’pchilik tadqiqotchilar o’z ilmiy izlanishlarini ana shu muammolarga baishlaganlar. O’zbekiston psixologlari .B.SHoumarov, V.M.Karimova, E.N.Sattorov, N.A.Soghinov, F.Akramova, YO.No’hmonova va boshqalarning o’zbek oilasini tadqiq etish bo’yicha ishlab chiqqan nazariy yondashuvlari ham xizmat qildi.