Irsiyat va o'zgaruvchanlik Genetika

Irsiyatni o'rganishning duragaylash usuli |

Jinsiy ko'payshda belgilarning bir qancha avlodlarida nasldan-naslga o'tib borishidagi asosiy qonuniyatlar dastlab chex olimi Gregor Mendel tomonidan 1865 ylda e'lon qilingan edi. Uning tadqiqotlari uzoq vaqtgacha to'g'ri baholanmay kelindi. 1900 ylda Mendel tadqiqotlari uch yrik olim G.de-Friz, E.Chermak va K.Korrenslar tomonidan qayta kashf etildi va tasdiqlandi. Shuning uchun 1900 yl biologiyaning yangi paydo boigan sohasi — genetikaga asos solingan yl hisoblanadi.

G.Mendel o'z tajribalarini no'xat ustida o'tkazdi. Bu o'simlikning har xil navlari ko'p bo'lib, ular yaxshi ifodalangan irsiy belgilari bilan bir- biridan aniq ajralib turadi. Masalan, gullari oq va qizil, poyasi baland va past bo'yli, donlari sariq va yashil, silliq yoki burishgan navlari bor. Mana shu xususiyatlarining har biri mazkur nav doirasida nasldan-naslga o'tib boradi. No'xat odatda o'z-o'zidan changlanadi, lekin chetdan changlanishi ham mumkin.


Mendel tomonidan o'rganilgan no'xat o'simligining irsiy belgilari

Belgilar	Dominant	Resessiv
don shakli	silliq	burishgan
don rangi	sariq	yashil
gul rangi	qizil	oq
poya uzunligi	uzun	kalta
don shakli	oddiy dukkak	bo'g'imli dukkak

Mendel tekshirishning gibridologik usulini — ma'lum belgilari jihatidan bir-biridan ajralib turadigan ota-ona formalarini chatishtirish usulini qo'lladi va kuzatilayotgan belgilarning bir qancha avlodlarda qanday namoyon boiishini o'rgandi. U tahlil qilish yo'li bilan o'simliklarning juda ko'p turli- tuman belgilaridan bitta yoki bir-biriga qarama-qarshi bir nechta belgilarini ajratib oldi va ketma-ket keladigan bir qancha avlodlarda qanday namoyon bo'lishini kuzatdi. Mendel tajribalarining mohiyati shundan iboratki, o'rganilayotgan belgilarning barcha individlarda namoyon bolishini miqdor jihatidan aniq hisobga olib borishida bo'ldi. Bu unga irsiyatdagi muayyan miqdoriy qonuniyatlarni belgilab olishga imkon berdi.

Mendel qo'llagan usul — duragaylash yoki chatishtirish usuli deb ataladi.

Irsiyat qonuniyatlarini birinchi bo'lib kim kashf etgan? Mendel tajribalari qaysi olimlar tomonidan qayta kashf etildi? Mendel o'z tajribalarini qaysi o'simlikda olib bordi? Mendel tajribalarining mohiyati nimadan iborat?