Irsiyat va o'zgaruvchanlik Genetika

Rеjа:

1.Gеnеtikа vа sеlеksiyaning mаzmuni, аsоsiy tushunchаlаri, tа`rifi.
2.Bеlgilаrning irsiylаnish qоnuniyatlаri vа ulаrni o`rgаnish mеtоdlаri.
3.Mеndеl qоnunlаri (1,2,3 qоnunlаri vа bоshqаlаr).
4.Birikkаn hоldа irsiylаnish, gеnlаrning o`zаrо tа`siri, tiplаri

Irsiyat va o'zgaruvchanlik

Genetika — organizmlarning ikki xususiyati: irsiyat va o'zgaruvchanligini o'rganadi.

Irsiyat — bu organizmning belgi va rivojlanish xususiyatlarini kelgusi av- lodlarga o'tkazib turish xossasidir. Irsiyat tufayli tur doirasidagi hamma indi- vidlar o'xshash bo'ladi. Irsiyat hayvonlar, o'simliklar va mikroorganizmlarga tur, zot, nav, shtamning xarakterli belgilarini avloddan avlodga saqlab berish uchun imkon beradi.

Belgilarning nasldan-naslga o'tib borishi ko'paysh orqali yuzaga chiqadi. Jin- siy ko'payshda yangi avlodlar urug'lanish natijasida bunyodga keladi. Irsiyatning moddiy asoslari jinsiy hujayralarga jo bo'lgan xromosoma va undagi genlardir. Gen DNKning ma'lum bir qismi bo'lib, alohida belgilarni rivojlanishini aniq- laydi yoki oqsil molekulasini shakllantiradi. Jinssiz va vegetativ ko'payshda yangi avlod bir hujayrali yoki ko'p hujayrali tuzilmalardan rivojlanadi. Ko'payshning bu shakllarida ham avlodlar o'rtasidagi bog'lanish genlar orqali yuzaga chiqadi.

O'zgaruvchanlik — organizmlarning yangi belgilari va xususiyatlarini namoyon etish qobiliyatidir. O'zgaruvchanlik tufayli tur doirasidagi individ- lar bir-biridan farq qiladi. Demaq irsiyat bilan o'zgaruvchanlik organizm­ning bir-biriga qarama-qarshi, ammo o'zaro bogiangan xossalaridir. Irsiyat tufayli turning bir xilligi saqlanib borsa, o'zgaruvchanlik turni aksincha, har xil qilib qo'yadi. Bir tur individlari o'rtasidagi tafovutlar organizm geno- tipining o'zgarishiga bog'liq bo'lishi mumkin.O'zgaruvchanliktashqi sharoit- lar bilan ham belgilanadi.

Ma'lum bir organizmlarning barcha genlarining yg'indisi genotip deb ataladi. Organizmning barcha belgi va xususiyatlarning yg'indisi fenotip deb yuritiladi. Bunga faqat organizmning ko'rinadigan tashqi belgilari (teri rangisoch, quloq yoki burun shakli, gullarning rangi) emas, balki biokimyoviy (oqsilning tuzilishi, ferment faolligi, qondagi garmonlar konsentratsiyasi va boshqalar), gistologik (hujayraning shakli, to'qimalar va organlar tuzilishi), anatomik (tana tuzilishi, organlar joylashuvi) belgilari ham kiradi.