Irsiyat va o'zgaruvchanlik Genetika

Chala dominantlik. Birinchi avlod duragaylari bir xil bo'ladi degan qonun yuqorida ko'rib chiqilgan misollarda shu bilan ifodalanadiki, duragaylarning hammasi sirtdan ona yoki otaga o'xshash, ya'ni dominantlik namoyon boiganda amalga oshadi. Bu hamisha ham kuzatilavermaydi. Geterozigota formalarda belgilar ko'pincha oraliq xarakterga ega bo'ladi, ya'ni dominantlik chala bo'lishi mumkin. Quyda nomozshomgul o'simligi ikki irsiy formasini chatishtirish natijalari ko'rsatilgan. Ulardan birining gullari qizil, ikkin- chisiniki — oq. Birinchi avlod duragaylarining hammasi pushti gulli, ya'ni oraliq xarakterda bo'ladi.

Chala dominantlik keng tarqalgan hodisadir. Chala dominantliq ya'ni oraliq irsiylanish qulupnay mevasining rangi, qushlar patining tuzilishi, andaluz to- vuq patining rangi, odamdagi biokimyoviy belgilarda va boshqalarda kuzatiladi.

Qoramolda shoxsizlik geni shoxlilik genidan dominant bo'ladi. Geterozigota buqani shoxsiz geterozigota sigirlar bilan chatishtirishda qanday natija kutish mumkin? Shoxsiz gomozigota sigirlar bilan chatishtirilganda nima bo'ladi? Shoxli sigir bilan shoxli buqadan shoxsiz buzoq tug'ilishi mumkinmi?


Mendelning ikkinchi qonuni

Mendelning ikkinchi (belgilarni ajralish) qonuni. Agar geterozigota holat- dagi F, bo'g'inlar o'zaro chatishtirilsa, ikkinchi bo'g'in (F₂)da ajralish hodisasi kuzatiladi: o'zida ota-onalaridan ikkalasining belgilari bor o'simliklar ma'lum son nisbatlarida paydo bo'ladi. Olingan duragaylarning 3/4 qismi dominant bel- giga, 1/4 qismi resessiv belgiga ega bo'ladi. Yuqoridagi misolda gomozigota sariq va yashil donli no'xatlar o'zaro chatishtirilib, F, da sariq donli no'xatlar olindi.

Geterozigota organizmlarni chatishtirish natijasida olingan avlodlarning ma'lum qismi dominant belgilarni, boshqa qismi esa resessiv belgilarni namo-yon qiladi. Bu jarayon belgilarning ajralishi deb ataladi.

Shunday qilib Mendelning ikkinchi qonuni, ajralish qonuni bo'lib, uni quydagicha izohlash mumkin: geterozigota holatdagi ikkita F, bo'g'inni o'zaro chatishtirish natijasi ikkinchi bo'g'in (F₂) da quydagicha nisbatda ajralish kuzatiladi, fenotip bo'ycha 3:1, genotip bo'ycha 1:2:1.

F₂da olingan organizmlarning 25%i gomozigota holatda dominant (AA), 50%i dominant belgi bo'ycha geterozigota (Aa), 25%i resessiv belgi bo'ycha gomozigota (aa) bo'ladi.

Chala dominantlikda F_n bo'g'inda fenotip va genotip jihatdan nisbat 1:2:1 bo'ladi .