Irrigatsiya va melioratsiya

N(20m lik uchun esa atigi 2 ta nasos mavjud. 
ETSV - 12 - 210 - 25, va ETSV - 10 - 160 - 15 . 

---

214 
Nasosni ekspluatatsiya qilishda kerakli markani tanlash muximdir. CHunki 
yuqori bosimli nasoslar ishlatilganda uning debiti drosselli qulfak orqali rostlanadi. 
Bu esa elektr energiyasining keraksiz isrof bo’lishiga olib keladi va ko’ngilsiz 
gidromexaniq xodisalarni keltirib chiqaradi. 
SHuning uchun vertikal drenajni ekspluatatsiya qilishda quyidagilarni nazarda 
tutish lozim: 
So’rib chiqarilayotgan suv tarkibidagi mexaniq aralashmalar 0,5 g/l dan 
oshmasligi. 
Xaqiqiy ko’tarish balandligi bilan nasosning ko’tarish balandligi mos kelishi. 
Nasosni ishlatgandan keyin sodir bo’ladigan gidravlik zarba, bosimning 
pulsatsiyalanish kabi xolatlarning sodir bo’lishiga yo’l qo’ymaslik. 
Suv minerallashganligi 25 g/l dan oshmasligi, qo’shib o’chirishlar soni kam 
bo’lishi (odatda yiliga 600 marta). 
Filtr 
- grunt suffoziyasini bartaraf etib, nasosga bir tekis suv kelishini 
ta’minlaydi. 
Ko’rinishi: tirqishli, teshikli, karkas-sterjenli, graviyli va gravitatsion filtrlar. 
Sim turli filtrlarda to’rning o’lchami t = (2 .. 2,5)D50 bilan aniqlanadi. 
Graviyli filtr ishlatilganda esa uning uzunligi bilan aniqlanadi. 
Filtr govakligi bilan suv o’tkazuvchi qatlamning govakligi bir xil bo’lsa yaxshi 
natija beradi. 
Tik zovur xisobi. 
Vertikal drenaj xisobining bir necha turlari mavjud. 
Buning uchun quyidagi ma’lumotlar zarur: 
1)Er yuzasidan quduqning chuqurligi. 
2)Filtratsiya koeffitsiyenti ,Kf. 
3)Quduq diametri, dk 
4)Suv to’sar qatlam joylashish chuqurligi. 
5)Sizot suvlari satxi. 
6)Infiltratsiya suvlarining o’rtacha yillik miqdori, R. 
7)Bir yilda vertikal drenajning ishlash davomiyligi. 

---

215 
8)Zax qochirish normasi. 
Aniqlanadi: 
1)Xar xil pasayishda quduqning ta’sir radiusi, Rs. 
2)Drenaj moduli va quduq debiti. 
3)Quduqning samarali ta’sir radiusiRsam. 
4)1 ta quduqning ta’sir maydoni. 
Quduq debiti
shu quduq joylashgan xudud to’progi Kf siga bogliq. Ekspluatatsiya 
paytida chiqarib tashlanadigan suv miqdori suv muvozanati kirim va chiqim qismi 
farqiga qarab belgilanadi. 
Pasayish chuqurligi
ortishi uchun quvvatli nasos o’rnatish talab qilinadi. 
SHuning uchun xam vertikal drenajni loyixalashda iqtisodiy qulay sizot suvlari 
pasayish chuqurligi va dk o’rnatilishi lozim. 
Buning uchun Ci + EH ( Ki = min bo’lishi kerak. 
Bu yerda Ci - maxsulot tannarxi 
EH - 0,15.me’yoriy koeffitsiyent 
Ki - kapital qo’yilmalar, so’m/ga. 
Agarda vertikal drenaj bir paytda sugorish uchun xam ishlatilsa, xarajatlar tez 
qoplanadi. 
Tik zovurning rejada joylashishi. 
Vertikal drenajni rejada joylashtirishning 3 xil sxemasi mavjud bo’lib,ular 
ixtiyoriy, chiziqli, bir tekis joylashishi mumkin. 
I-variant. Qachonki suvli qatlamning turlicha to’yinishiga mos ravishda Q, S va 
R xar xil bo’lgan xolda. 
II-variant. Bunda quduqlar 1 yoki 2 qator qilib massiv atrofida joylashtirib 
chiqiladi. Bu variant xududlarni chetdan oqib keluvchi sizot suvlari kelishidan 
ximoya vositasida ishlatiladi. 
III-variant. Ma’lum maydondagi sizot suvlar satxini bir tekisda pasaytirish uchun 
ishlatiladi. 
U yoki bu variantni tanlash quyidagi faktorlarga bogliq: 

---

216 
1) Quduqning vazifasiga. 
2) Gidrogeologik va meliorativ sharoitlarga. 
3) Iqtisodiy sharoitlarga. 
4) Quduq konstruktsiyasiga. 
5) Kerakli surib chiqarish rejimiga. 
6) Rostlovchi sigimning bor yoki yo’qligiga. 
Chiziqli joylashtirishda quduqlar soni quyidagicha aniqlanadi: 
R
L
N
2

, dona (2.18) 
Bir tekis joylashtirishda esa: 
2
сам
R
N



; dona (2.19) 
Vertikal drenaj ishlatilganda uni boshqarishni avtomatlashtirish va dispetcherlik 
xizmatini qo’llash imkoniyati paydo bo’ladi.