Irrigatsiya va melioratsiya

13.4.Rekultivatsiya bosqichlari va usullari 
Rekultivatsiya ikki boskichda amalga oshiriladi: 

---

258 
1.
Texnik rekultivatsiya - yerlarni tekislash, shakllar hosil kilish, 
rekultivatsiya kilinadigan maydonlarga unumdor katlamni tushash, yullar, 
gidrotexnik va meliorativ inshootlarni kurish. 
2.
Biologik rekultivatsiya - texnik rekultivatsiyadan sung hosil bulgan 
maydonlarda mikroorganizmlarni jonlantirib, ularda usimlik usishi va hayvonot 
dunyosining yashashi uchun sharoit yaratish maksadida agrotexnik va 
fitomeliorativ tadbirlarni kullash orkali yerlarning xujalik unumdorligini tiklash. 
Rekultivatsiyaning birinchi boskich ishlari har bir holat uchun alohida 
yondoshishni talab kiladi. CHunki, bu ishlarda kazilma boyliklarni kazib olish 
chukurligi, bu jarayonda kullaniladigan texnika turlarini hisobga olishi kerak. 
SHuning uchun ham bu boskich ishlari ham bir necha boskichlarda bajarilgan ishlar 
tarkibidan iborat buladi. Masalan, jins uyumlarining sirt kismini kishlok xujalik 
texnikasi harakatlanishi mumkin bulgan darajada tekislash, xandaklarini tuldirish 
ba’zi tepaliklarni kirkish, eroziyani yukotish, tekislangan jins ustiga unumdor 
tuprok katlamini tukish va uni ma’lum kalinlikda tarkatish, zaruriyat turilganda, 
tuprok eroziyasining oldini olish maksadida dalada kundalang tuprok uyumlarini 
hosil kilish. 
Rekultivatsiya ishlarining aksariyatida tekislangan yuzaga unumdor tuprok 
katlamini tushash ishlari bajariladi. Shuning uchun ham bu hosil kilingan 
katlamning boshka ishlarni bajarishda saklanishi shartligi, uning yukolib ketishiga 
yul kuyilmasligiga katta e’tibor berilishi kerak. 
Ukrainaning temir va kumir shaxtalari ta’sirida buzilgan yerlar rekultivatsiya 
qilinib, tekislanib, ustiga 70-80 sm qalinlikda qora tuproq tukib, bugdoy ekilganda 
hosildorligi qushni xujaliklarga nisbatan 1,5-2 marta yuqori bulganligi kayd etilgan. 
Unumdor tuprok katlamini saklash va uni himoyalash Uzbekiston 
Respublikasining yer kodeksini 11-bobida keltirilgan va qonun bilan himoyalanadi. 
Biologik rekultivatsiya boskichlari mahalliy tabiiy shart- sharoitlarga borlik 
ravishda amalga oshiriladi. 
Biologik rekultivatsiyada texnik rekultivatsiya qilingan, lekin unumdorligi 
pasaygan tuproqlar ugitlar solinib, daraxtlar va qishloq xujalik ekinlari ekilib 

---

259 
unumdor tuproqqa aylantiriladi. 
Gruntlarni organik moddalar bilan boyitish nafakat ular ustiga unumdor 
tuprok katlamini tushash, balki mineral o’g’itlar aralashtirilgan yogoch kipigini 
rekultivatsiyaning I boskichida tekislangan gruntga aralashtirish, ularni okova 
suvlar bilan sug’orish, mikrobiologik uslublarni kullash orkali ham erishishni 
e’tibordan chetda koldirmaslik kerak. 
Er yuzasidan qishloq xujaligiga yaroqli yerlar maydonining qisqarishida va 
ayniqsa, uning eroziyaga uchrashida har xil qurilishlarning ta’siri ham kattadir. 
Ma’lumki, har xil qurilishlar tufayli tuproq eroziyasi kuchayadi, chunki yer 
agdariladi, bir joydan ikkinchi joyga kuchiriladi, tabiiy jipsligi buzilgan bunday 
tuproqlarni suv yuvadi va shamol uchirib ketadi. Agar zudlik bilan bu yerlar 
rekultivatsiya qilinmasa tashlandiq joyga aylanib holadi. 
Uzbekistonda hozir rekultivatsiya qilinishi kerak bulgan maydon 29,6 ming 
gektarni tashkil etadi. Shundan 9,0 ming gektari rekultivatsiya qilinib, qishloq 
xujaligida va boshqa xujalik sohalarida foydalanilmoqda. Kelajakda rekultivatsiya 
qilinadigan yer maydoni kulami 20,6 ming gektarga yetkazilishi rejalashtirilgan. 
Uzbektonda sanoat chiqindilari bilan band bulgan yerlar kuproq Olmaliq-
Ohangaron sanoat tuguni hududida uchraydi. Bu esa zudlik bilan bunday yerlarni 
rekultivatsiya qilish kerakligini taqozo etadi.