Irrigatsiya va melioratsiya

 
Dyuker va akveduklar sxemasi: 

---

136 
a, b, v-
suv o’zani, balka va yo’llardan o’tadigan dyuker;
g
-kanal tarmog’ini kesuvchi, parabola kesimli qoziq oyoqli akveduk;
d
-kanal tarmog’ini kesuvchi, to’g’ri to’rtburchak kesimli akved. 
Sug’orish tarmoqlaridagi inshootlar bir xil tipdagi yoki yakka o’ziga 
xoslarga ajratiladi. Bir xildagi inshootlar namunaviy loyihalar, ikkinchisi esa yakka 
tartibda bajariladigan loyihalar asosida quriladi. 
U yoki bu turdagi gidrotexnik inshootlar yaxlit, yig’ma va qurama, ochiq va 
yopiq, boshqariladigan va boshqarilmaydigan gidrotexnik inshootlarga farqlanadi. 
Suv chiqaruvchi inshootlar har bir suv tarqatuvchi sug’orish tarmog’ining 
bosh qismida o’rnatilgan bo’lib, ular yuqori sug’orish tarmog’idan quyi tarmoqqa 
beriladigan suvni boshqarish uchun xizmat qiladi va ishchi zatvorlar bilan 
jihozlangan bo’ladi.
Suv to’suvchi inshootlar kanallarda kerakli suv sathini ushlab turish uchun 
xizmat qilib, zatvorlar bilan jihozlangan suv chiqaruvchi inshootlar ko’rinishida 
bo’ladi.
Nov tarmoqlaridagi inshootlar suvni boshqarish va nazorat qilish bo’yicha 
quyidagilarga bo’linadi: 
1.
Novdagi inshootlar sug’orish kanalidan novlarga suv oluvchi, novlarda 
suv 
bo’luvchi, tashlama, tutashtiruvchi, kesishuvchi, novlardan suv 
chiqaruvchilarga farqlanadi.
2.
Bosh suv oluvchi inshoot novda suvni boshqarib berish vazifasini o’tab, 
nov tarmog’ining boshida joylashtiriladi va to’sqich bilan jixozlangan bo’ladi. 
3.
Suv bo’lgich - nov tarmoqlarini katta tartibdagilaridan kichigiga suv 
bo’lishda ishlatilib, to’sqichlar bilan jixozlangan aylana yoki to’rtburchak 
shaklidagi quduqlar shaklida bo’ladi.
4.
Tashlamalar novlarning qirg’oqidan suv toshmasligini ta’minlash va 
ulardan suv tashlash vazifasini bajaradi.
Novlarning yo’llar bilan kesishish joylarida dyukerlar o’rnatiladi. 

---

137 
Novlardagi suvning tezligi ortganda (nishablik kritik qiymatdan katta 
bo’lganda) tutash inshootlar o’rnatiladi. 
Sug’orish suvini muvaqqat tarmoqlarga yoki yumshoq quvurlarga berish 
uchun suv chiqaruvchi ko’chma yoki qo’zg’almas inshootlar o’rnatiladi. 
Novdan quvurga suv chiqaruvchi inshoot 
1-nov; 2-po’lat uchlik; 3-zadvijka 
(muruvvat); 4-sug’orish quvuri 
Novdan ko’chma sifonli suv chiqargich 
1-nov; 2-chiqish va 3- kirish uchligi; 4-
tayanch; 5-xavo muruvvati