Xavzalararo oqimni qayta taqsimlovchi kanallar Filtratsiyaga qarshi zichlagichlar. Egiluvchan elementlar bilan yasalgan zatvorlar

Xavzalararo oqimli qayta taqsimlovchi kanallar.

Reja:

1. 
   Xavzalararo oqimni qayta taqsimlovchi kanallar
   
2. 
   Filtratsiyaga qarshi zichlagichlar.
   
3. 
   Egiluvchan elementlar bilan yasalgan zatvorlar.
   
4. 
   Zatvorlarni avtomatizatsiyalash.
   
5. 
   Yuqori bosimli inshootlar bo'g'ini komponokasi.
   
6. 
   Grunt to'g'ondagi o'zakning o'tish qavatini hisoblash.
   
7. 
   Yog'och to'g'onlar
   

Ma‟lumki, suv resurslari ma‟muriy chegaralarni tan olmaydi. U, fizika qonunlariga asosan gidrologik sikl jarayonini o„tkazadi, yog„ingarchilik ko„rinishida yer yuzasiga qaytib tushadi, daryo va ko„llar hosil qilib ularni to„ldiradi, va bug„lanib yana osmonga ko„tariladi. Jarayon doimiy tarzda qaytariladi. Quyida suv resurslarini tejash va qishloq xo„jaligi ekinlari xosildorligini oshirish tadbirlari bo„yicha batafsil ma‟lumot keltiriladi. Suv xo„jaligi tizimlarida suvdan noratsional foydalanishga qarshi kurash quyidagi ikkita yo„nalishda tizimning foydali ish koeffitsietini (FIK) ko„tarishga qaratilgan. Bular texnik va tashkiliy yo„nalishlardir. Texnik yo„nalishda tizimning FIKni ko„tarishda, suv quvurlaridan suvning sizishiga, sug„orish kanallaridan filtratsiyasiga barham berish, va avtomatik boshqaruv vositalarini tadbiq etish va xokazolar ko„zda tutiladi. Tashkiliy yo„nalishda FIKni yaxshilashda kanallarga chiqindilar, bexuda suv o„tkazilishi kabilarni bartaraf etish, ruxsatsiz va muviqlashtirilmagan xolda suv olishni cheklash, ichki suv omborlarida suv olish inshootlarini qurish, hamda daryo o„zanlarida suv oqimi tekisligini tartibga solish kabilar ko„zda tutiladi. Lekin bu yerda daryodan suv oqimini magistral kanallarga tarqalishidagi notekislikga yo„l qo„ymaslik va uni tartibga solib turishga e‟tibor qaratish kerak. Xar qaysi suv taqsimlovchi tizim va suv xo„jaligida, o„ziga xos entropiya yuz beradi, ya‟ni, u qancha yuqori ierarxiya bosqichini egallasa, shuncha past boshqarish va tartibga solish kuchi bo„ladi. Ham nazariy ham amaliy nuqtai nazardan, gidrologik siklda barcha suv turlari (suv balansi qoidasi) bir biri bilan bog„liq, ammo buni hamma ham e‟tiborga olmaydi. Suv resurslari doimo to„ldirilib, ishlatilib, bir joydan boshqa joyga ko„chib, yana o„sha jarayonlar qaytaralib, xavza maydoni bo„ylab qaytadan foydalaniladi va bularni barchasi bir-biri bilan bog„liqdir. Xar bir gidrogeografik xavza asosiy daryo magistraliga, daryo irmoqlariga, yer osti suv zaxiralari va shakllanadigan qaytish suvlariga ega. Tabiiy suvning oz-ko„pligi yog„ingarchiliklar, maydon bo„ylab bug„langan suvga, yerigan muzlar va qorlar, va ular paydo qilgan irmoqlar kabilarga bog„liq. Xavzada joylashgan umumiy suv balansi, tabiiy irmoqlar va oqova ariqlar va ularning tabiiy jarayonlariga ta‟sir etuvchi antropogen omillar ta‟sirida taqsimlanadi. Bu turdagi jarayonlarni sanab o„tish shunchalik qiyinki va ular haqiqatdan ham bir biri bilan bog„liq bo„lgan tarkibiy qismlar orqali kechadi. SHunday bo„lsada ularni tasniflashga urinib ko„ramiz. Ushbu barcha o„zgarishlar va ta‟sir kuchlari ekogidrologik barqarorlik kriteriyalaridan kelib chiqib ma‟lum bir tartibda boshqarilsa bo„ladi: daryo va suv o„zanlari maydonlaridagi suv va tuz almashinuvi minimumga tushirilishi kerak; aeratsiya va yer osti suvlari o„rtasida suv va tuz almashinuvi nolga tushirilishi kerak; daryodan umumiy suv olish ma‟lum bir limitdan oshmasligi, va tabiatga zarar etkazmasligi kerak (daryo deltasi, botqoqliklar va xkz.). Mazkur kriteriyalarga rioya etish, nafaqat me‟yoriy xolatdagi yillar uchun balkim suv tanqis va aksincha suv serob yillarda ham rioya etilishi kerak. Bunda xavza bo„ylab suvdan foydalanish va boshqarish uchun kerak ma‟lumotlar, prognoz va modellar aniqliligi muxim. Ammo bizning amaliyotda bunday xolatlar bajarilmasligi kuzatiladi.
Gruntli to'g'on tanasini zamin , qirg'oq va beton inshootlar bilan
birlashtirishda to 'g 'o n tanasi hamda zaminida filtratsiya deformatsiyalarining
bo'lmasligini, suv omboridagi filtratsiya yo'qolishlari chegaraviy qiymatlardan
oshmasligi va inshoot statik turg'unligini t a ’m inlashni hisobga olish kerak.
T o 'g 'o n tagi bilan zam inining ishonchli tutashishini t a ’m inlash u c h u n
zam inidagi grunt holati va xarakteriga bog'liq holda t o 'g 'o n katlovanida u
yoki bu tadbirlarni o'tkazishga to 'g 'ri keladi.
Qoyali zam inlarning yuzalaridan qoya siniqlari, b a ’zi bir chuqurliklar
alluvial yotqiziqlardan tozalanib tekislanadi va to'g'on pastki qiyalik
qatlam larini zichlash im konini beradi. Qoyali zam inidagi katta tektonik
yoriqlar tozalanadi, filtratsiya m ustahkam ligini ta ’minlash u ch u n ularga
sem entli qorishm a quyiladi.
Q oyam as zam in lar yuzasidan q^im likli qatlam olib tashlanadi. Bundan
tashqari, tarkibida suv^a.ko'p eriydigan tuzlar yoki organik m oddalar mavjud
bo'lgan gruntlar ham olib tashlanadi.
Bir jinsli boNmagan t o ‘g‘on lar filtratsiyaga qarshi qurilm alari tagidagi
katlovan boshqa qismlarga k o ‘ra c h u q u rro q qaziladi.
T o ‘g‘on tanasini qiyaliklar bilan birlashtirish qiya tekislik b o ‘yicha olib
boriladi. Qiya tekisliklarni tekislashda keskin burilish (sinish)lar bo'lmasligi
kerak. Filtratsiyaga qarshi qurilmalarni birlashtirishda qiyalik sirtining qo'shni
uchastkalarga og'ish burchagi 10° dan ortmasligi kerak. Ju d a qiya yonbag'irlar
kesimining kam miqdordagi notekisliklari va keskin burilishlardagi
qoyali jinslar zonalaridagi zichlanmay qolgan gruntlarda yoriqlar hosil bo'lishi
xavfi tug'iladi. S hularni e ’tiborga olib, qiyaliklarda su p ach alar qoldirilib,
ularning yuzasi beton quyib tekislanadi. Ba’zi bir chuqurliklar grunt bilan
to'ldiriladi. Filtratsiyaga qarshi qurilm alar va o'tuvchi zo n alam i yonbag'irlar
bilan birlashtirishdagi chegarasidagi b a ’zi bir uchastkalarning tikligi 75°
d an ortmasligi kerak.

Gruntli to'g'onlarni suv o'tkazmaydigan zaminlardagi qoyali, yarim qoyali
va loyli g ru n tli z a m in la rg a qurilish i filtratsiyaga qarshi q u rilm a la rn i
o 'm a tm a s d a n turib, to 'g 'o n tanasi tayyorlab qo'yilgan zam inga yetkiziladi.
Bu h o ld a filtratsiyaga qarshi e le m e n tla rn i z a m in bilan u n c h a c h u q u r
b o 'lm a g a n tish bilan birlashtiriladi.
T o 'g 'o n u chastkasining u n c h a c h u q u r b o 'lm a g a n suv o 'tk a z u v c h a n
zam inli q atlam d a joylashgan yerida, to 'g 'o n tanasi yoki filtratsiyaga qarshi
qurilm alari elem entlari suv o 'tkazm aydigan qatlam bilan tish yordam ida
birlashtiriladi. Kerak b o 'lg a n hollarda tishga s h p u n t yoki inyeksiya to'siq
pardasi o'rnatiladi. C h u q u r suv o'tkazuvchi qatlam li zam inlarda har xil
filtratsiyaga qarshi to 'siq lar (shpuntli qatorlar, transheyali devorlar) yoki
p o n u r va ekran o'rnatiladi.
Zam indagi filtratsiyaga qarshi to'siqlar to 'g 'o n tanasidagi filtratsiyaga
qarshi qurilmalarga (o'zak, diafragma yoki ekran) ulanishi kerak. Filtratsiyaga
qarshi elem en tlar konstruksiyasi suv o'tk azm ay d ig an q atlam gacha bo'lgan
masofaga, zam indagi grunt xarakteriga va t o 'g 'o n tanasidagi filtratsiyaga
qarshi qurilm alar turiga k o 'ra aniqlanadi (4.2-rasm , va 4 . 16-rasmlar).
G r u n tli t o 'g 'o n n i y o n b a g 'r d a g i b e to n va t e m i r - b e t o n in s h o o tla ri
(gidroelektrostansiya binolari, suv oluvchi, suv tashlovchi inshootlar yon
devorlari) bilan birlashtirish filtratsiyaga qarshi diafragm ani to 'g 'o n tanasiga
va suv o 'tkazm aydigan qatlam ga kirgizish orqali bajariladi. D iafragm alar
beton, tem ir-beton va metall shpuntlardan tayyorlanadi. Diafragm a uzunligi
filtratsiya hisoblari asosida qabul qilinadi, odatda, inshootga t a ’sir qiluvchi
bosim ning yarmiga teng qilib olinadi.
D iafragm alar yoki gruntm as materialli ekranlar beton inshootlar bilan
suv o'tkazm aydigan egiluvchan chok orqali birlashtiriladi va bu chok inshoot
b irla s h g an q is m la rini b ir-b irg a b o g 'liq b o 'l m a g a n h o ld a c h o 'k i s h i n i
ta ’minlaydi.
Yumshoq zatvorlar
Sintetik materiallar ishlab chiqarishni rivojlantirish va ularning narxini pasaytirish bilan bog'liq holda, gidrotexnika qurilishida ham suvga chidamliligi uchun sintetik kauchuk bilan qoplangan, bardoshli sintetik matodan yasalgan darvozalar paydo bo'ldi. Bu eshiklar silindrning bir yoki ikkita generatrikasi bo'ylab trubaning nayiga o'rnatilgan va yuqori oqim bosimidan oshib ketadigan bosim ostida rezervuardan suv bilan to'ldirilgan yupqa silindrsimon qobiqdir . Ichki bosimga va shunga mos ravishda qobiqqa kiritilgan suv hajmiga qarab, panjurning balandligi o'zgaradi; uning shakli yoki dumaloq silindrga yaqinlashadi va deklanşör orqali suv oqimi to'xtaydi, keyin esa, aksincha, qobiq tekislanadi va flybetga joylashtiriladi, teshikni butunlay ochadi. Qobiqni suv bilan to'ldirish va uni bo'shatish flutbetda (yoki buqalarda) yotqizilgan quvurlar orqali amalga oshiriladi va mos ravishda bosimli tank va quyi oqim bilan aloqa qiladi. Yuqoridagilar bilan bog'liq holda, mato panjurlari to'ldirilgan va katlanmış deb ham ataladi.
Mato eshiklari tog 'tizmasiga asoslangan to'siq turiga ega, shuning uchun ular o'nlab metrlarda o'lchanadigan katta oraliq teshiklarni qoplashi mumkin. Teshiklarning bosimi matoning kuchlanish kuchi bilan cheklanadi; qurilgan to'g'onlarning ko'pchiligida u 3,0 m dan oshmaydi, ammo darvoza va ikki baravar balandroq ishlab chiqarish mumkin. Qobiq qalinligi mato qatlamlari soniga qarab 1...2 mm. Polimer plyonkadan to'quv asossiz qobiq ishlab chiqarish mumkin.
Zatvorlarni avtomatizatsiyalash.
Gidrotexnika inshootlarining eshiklarini avtomatlashtirishning asosiy vazifasi - berilgan ish rejimini (darvoza oldidan yoki undan keyingi daraja, oqim tezligi va boshqalar) saqlashdir. Elektr dvigatelli ko'targichlar tomonidan boshqariladigan panjurlar ko'tarish mexanizmlarining avtomatlashtirilgan elektr haydovchisi bilan jihozlangan. Elektr yoki elektrogidravlik avtoregulyatorlarning konstruksiyalaridan foydalanish mumkin [12].

Meliorativ tizimlar tuzilmalarining o'ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda - kanallarda fazoviy tarqalish; nisbatan kam uchraydigan deklanşör manevrasi; ko'p hollarda doimiy nazoratning yo'qligi, gidravlik energiyaga asoslangan eshiklarni eng oqilona avtomatlashtirish. Gidravlik energiya uzluksiz yoki vaqti-vaqti bilan (uning dastlabki konsentratsiyasi va undan keyingi foydalanish bilan, masalan, manevr qilish uchun gidravlik tizimlarda), to'g'ridan-to'g'ri, ya'ni uning sof shaklida yoki uning hosila energiyasidan, masalan, pnevmatik energiyadan foydalanish mumkin. . Energiyadan foydalanish usulini tanlash mahalliy sharoitlar, ob'ektning xususiyatlari va unda sodir bo'ladigan jarayonlar bilan belgilanadi. Boshqariladigan parametrning o'zgarishi (hovuzdagi suv darajasi, oqim tezligi, quvur liniyasidagi bosim yoki bosh, yuvishdan oldin cho'kindi takozlari va boshqalar) to'g'ridan-to'g'ri (to'g'ridan-to'g'ri avtomatik avtomatik klapanlarda) yoki bilvosita qabul qilinishi maqsadga muvofiqdir. datchiklar (bilvosita harakatning avtomatik avtomatik klapanlarida) unga ta'sir qiluvchi kuchlarning o'zgarishi shaklida; avtomatik deklanşörün o'zi o'z o'rnini to'g'rilaydi, sozlanishi parametrning barqarorligini ta'minlaydi.

Suv bilan ishlaydigan eshiklarni avtomatik eshiklarga aylantirish eng oson, chunki integratsiya aloqasi (darvoza kamerasi) ning kirish yoki tushirishni (darajaga qarab) boshqaradigan kontaktlarning zanglashiga olib kirishi yoki suzishini boshqaradigan gidravlik (masalan, suzuvchi) sensorni kiritish kifoya. , qarama-qarshi vaznli suzuvchi kamera), panjur dizaynlariga qarab. Bunday echimlarga misol sifatida suv ta'sir qiluvchi sektor (tayanish), silindrsimon avtomatik tom shaklidagi panjurlar va boshqalar.

Suv bilan ishlaydigan avtomatik panjurlarning afzalliklari (bosim kameralari bilan, qarshi og'irlikda suzuvchi kameralar bilan va boshqalar): yuqori boshqaruv aniqligi (±1 sm gacha); masofadan boshqarish imkoniyati; yaroqlilik muddatiga nisbatan talabsiz; ishda barqarorlik va boshqalar Lekin ularning konstruktsiyalari to'g'ridan-to'g'ri ishlaydigan avtomatik klapanlar bilan solishtirganda ancha murakkab, ular tartibga solishning past tezligi bilan ajralib turadi, ular kechikish, yuqori inertsiya, talab qilinadigan oqim (loyqalik, axlat) bilan tavsiflanadi. Shuning uchun ularni jarayonlar sekin kechadigan joyda - qiyaliklari kamroq muhim bo'lgan kanallarda o'rnatish tavsiya etiladi. Ular uchun eng zaif - bu to'ldirilgan (bo'shatilgan) kameralarni silting qilish imkoniyati. Shuning uchun ular strukturaning oqayotgan suvi bilan kameralar oqimisiz avtomatik panjurlarni yaratishga intilishadi.

Oqim darajasi keskin o'zgarib turadigan tuzilmalar uchun, ayniqsa oqim ko'p miqdorda cho'kindi, qoldiqlarni olib yuradigan joylarda (tog 'suv olish bloklari va tog' zonasi daryolari va kanallaridagi inshootlar), shuningdek, eng muhim tuzilmalarni avtomatlashtirish uchun ( suv olish birliklari, bosh regulyatorlari, favqulodda vaziyatlardan himoya qilish inshootlari, to'kishlar ) to'g'ridan-to'g'ri ishlaydigan avtomatik panjurlar ko'proq afzalroqdir, ular dizaynning soddaligi, yuqori sezuvchanligi va tartibga solish tezligi bilan ajralib turadi. Biroq, ular daraja sozlamalarini o'zgartirishga moslashtirilmagan va yuqori sifatli ishlab chiqarish va o'rnatishni talab qiladi. Qurilishning soddaligi, ishonchliligi va barqarorligi va yaxshi ishlashi tufayli ushbu klapanlar eng katta foydalanishni topdi. Qulflash va tartibga soluvchi korpus odatda valfdir (tekis, silindrsimon yoki segmentli valf). Ushbu organning harakati odatda aylanishdir.

Tarmoq va inshootlarning suv olish bloklarida qo'llaniladigan "kinematik uch bo'g'inli" tipidagi istiqbolli valfli suv ta'sir qiluvchi avtomatik eshiklar. Shlangi kuchaytirgichli va bo'lmagan tuzatuvchi naqshli va tuzatuvchi tutqichli tekis va segmentli avtomatik valfli eshiklar ishlab chiqilgan. To'rtburchaklar, parabolik, trapezoidal teshiklar uchun panjurlar mavjud; panjur panelidagi muhrlar bilan (ko'milgan qismlarda - yon yonoqlarda harakatlanuvchi) va o'rnatilgan qismlarda muhrlar bilan - egilgan va hokazo.. Eng ko'p qo'llaniladigan tutqichlar-tuzatuvchiga ega avtomatik panjurlar 9.32-rasm, a, b da ko'rsatilgan.

Yassi (yoki segmental) suv bilan ishlaydigan avtomatik eshiklar tekis yoki segmentli panel 2 ko'rinishidagi oraliq tuzilishga ega bo'lib, o'rtada tebranish ramkasida - oyoqlarda 3 va yuqori qismdagi tuzatuvchi tutqichlarda 1 ilmoqli (9.32-rasmga qarang). , a) . Faoliyat printsipi O, 0\, Oi, Oz o'qlariga nisbatan panjurga ta'sir qiluvchi kuchlar momentlarini muvozanatlashga asoslangan. Harakat shpal terisiga gidrodinamik bosim ta'sirida amalga oshiriladi Rg.d, tirgakning og'irligi G va reaksiyalar ta'siridan kelib chiqadigan tebranish ramkasi (oyoqlari) va tuzatuvchi tutqichlarning reaktsiyalari. Panjurning og'irligi gidravlik yuk uchun statik hisoblash natijalari bilan aniqlanadi (hisoblangan vazndan etishmayotgan panjurning og'irligi balast bilan qo'shimcha to'lov bilan ta'minlanadi).

. Daryo o’zanini boshqa tomonga burib, qurilishni olib borish
• O’zani tor daryolarda inshootlar bo’g’inini qurishda bu usul qo’llaniladi. Bunda qurilish suv sarfi maxsus quriladigan aylanma kanal orqali o’tkazib turiladi. Birinchi navbatda ko’tarma bilan daryo o’zani to’siladi. • Quriladigan kanal berilgan grunt uchun yuvilmaydigan tezlikka qarab loyihalanadi. Yuvilmaydigan tezlikning qiymatini 1-ilovadan qabul qilish mumkin. • Suv sathining ko’tarilishini formula bilan hisoblanadi. Bunda aylanma kanaldagi tezlik Vs=Vk deb olinadi. • Daryo o’zanini burib, qurilish sarfini o’tkazsh sxemasi. • Yuqori b’efda birinchi navbatda ko’tarmaning balandligi quyidagi formula bilan hisoblanadi: • h°t =Ah+hk + Z+a • bunda: h — loyihalanayotgan kanal va daryo tublarining farqi hk — kanaldagi suvning chuqurligi, m; a — zahira, uning qiymatin: 0,5 m ga teng qilib qabul qilinadi. • Quyi b’efdagi ko’tarma balandligini formula bilan hisoblanadi. • Hamma betonlash ishlari tugagandan so’ng va birinchi navbatdap ko’tarma olinganidan so’ng kanalni oqar suvga grunt tashlash usul bilan berkitish ishlari olib boriladi. Kanalni berkitishni suv kam paytda olib borish quriliv muddatini qisqartirishga imkon beradi. • 2. Yuqori bosimli gidrouzellarda qurilish paytida suv utkazish. • O’rta va yuqori bosimli gidrouzellar bir necha vazifalarni: irrigatsiya, energetika, suv transporti, suv bosishiga qarshi kurash va boshqalarni bajarish uchun xizmat qiladi. Yuqori bosimli gidrouzellarga quyidagilar misol bo’la oladi. Vaxsh daryosida qurilgan Nurek gidrouzeli (35.2-rasm) uzunligi 70 km, sig’imi 10,5 mlrd. m3, shundan 4,5 mlrd. m3 foydali hajm bo’lgan o’zanli suv omborini hosil qildi. Gidrouzelni qurishdan maqsad– gidroelektrostantsiya bilan elektr energiyasini ishlab chiqish va daryo oqimini rostlash (mavsumiy va qisman ko’p yillik) orqali sug’orma dehqonchilik ehtiyojini qondirishdan iborat. • Stvorda ko’p yillik o’rtacha suv oqimi 20,5 mlrd. m3 ni, eng katta suv toshqini sarfi – 3900 m3/s, gidrouzelning 0,01% lik ta’minlanganlikdagi hisobiy suv sarfi 5400 m3/s ni tashkil etadi. Daryo juda ko’p cho’kindilarni tashiydi: toshqin vaqtida o’rtacha loyqalik 3,5...4 kg/m3 ni tashkil etadi. Hududning seysmikligi 9 ball bilan baholanadi. • (GTIkollej). Vaxsh daryosida Nurek gidrouzelini joylashtirish sxemasi: • 1-tosh tuproqli to’g’on; 2-toshqin suvlarini tashlovchi inshoot; 3-qurilish tunneli; 4-GES binosi; 5-GES da keluvchi tunnel; 6-GES da suv oluvchi inshoot. • To’g’onni qurishda daryo o’zanida suv olib chiqib ketuvchi inshoot kotlovanni aylanib o’tgan uch yarusli tunnel (ko’ndalang kesimi 103 m2) ko’rinishida qurilgan. Qurilish tunnelining birinchi yarusi doimiy suv tashlovchi inshoot sifatida foydalaniladi. U foydalanilmaydigan sathdan pastda joylashgan portal ko’rinishidagi kirish qismiga ega. Tunnel er ostida joylashgan binodan zatvorlar bilan yopiladi. Xuddi shu tunnelga boshqa bir tunnelning yuza qismidagi kallagi orqali suv tashlanadi. • Suv yig’ish uchun mo’ljallangan Andijon gidrouzeli Qoradaryo daryosida barpo etilgan . Bu daryo o’lchami 250...300 m gacha bo’lgan cho’kindilarga boy bo’lgan tipik tog’ daryosi hisoblanadi. Unda suv sarfi 70 dan 1800 m3/s gacha o’zgaradi. Hududning seysmikligi 9 ball. • To’g’on suvni 110 m balandlikka dimlab, hajmi 1,75 mlrd. m3, shundan foydali hajmi 1,6 mlrd. m3 ga mo’ljallangan suv omborini hosil qildi. Topografik sharoitlarni hisobga olib to’g’on balandligini 111,5 m qabul qilingan. Suvni rostlashdan maqsad-Qoradaryo daryosi va Sirdaryo daryosining quyi qismida joylashgan erlarni suv bilan ta’minlashdan iborat. Gidrouzel tarkibiga to’g’ondan so’ng quvvati 100 MVt bo’lgan gidroelektrstantsiyasi qurilgan; turbinalardan o’tgan suv (136 m3/s gacha) to’g’ri sug’orish kanaliga tushadi. • Gidrouzelning bosimli frontini uzunligi 965 m bo’lgan betonli massiv kontrofors to’g’on hosil qiladi; bu turdagi to’g’onni qurilishi gravitatsion to’g’onga nisbatan 30% betonni iqtisod qilishga imkon berdi. To’g’on tektonik yoriqlarga (zamindagi yoriqlarni to’ldirish uchun 110 mln m3 beton sarflangan) ega bo’lgan qoyalarga (xloritli slanetslar) tiralgan ikki qatorli kontroforsli 33 sektsiyadan tashkil topgan. (GTI 85). Qoradaryo daryosida suv yig’uvchi gidrouzelni joylashtirish sxemasi: 1-to’g’on; 2-suv tashlash inshooti; 3-suv chiqarish inshooti.
Gidravlika uskunalari (HTS) suv muhitiga ta'sir qiladigan tuzilmalarni anglatadi, ular uchun mo'ljallangan.
suv resurslaridan foydalanish va ularni muhofaza qilish, zararli moddalarning oldini olish
suv ta'siri, shu jumladan to'g'onlar, gidroelektr inshootlari, suv o'tkazgichlar, suv chiqarish va suv chiqarish joylari, tunnellar, kanallar, nasos stantsiyalari, kema kodlari qulflari, kema liftlari; suv toshqinlari va qirg'oqlarni vayron qilishdan himoya qilish uchun mo'ljallangan tuzilmalar
suv omborlari, qirg'oqlar va DNK kanallari daryo, tuzilmalar to'siq
sanoat va qishloq xo'jaligi tashkilotlari uchun suyuq chiqindilarni saqlash joylari
tashkilot; kanallarda, dengiz inshootlarida yuvishga qarshi qurilmalar
neft va gaz konlari va boshqalar.
Maqsadlariga ko'ra, GTS quyidagilarga bo'linadi:
1) suv o'tkazuvchi (to'g'onlar va to'g'onlar) - er usti oqimlarini (suvni) keyinchalik vaqt o'tishi bilan qayta taqsimlash uchun to'plash uchun tabiiy suv oqimlarini yoki jarlik-nur tipidagi relefi to'sib qo'yuvchi inshootlar;
2) suv to'kish moslamasi (sifon, mil tipi, ochiq tuzilmalar,
hovuzlar va suv omborlaridan ortiqcha suvni to'plash uchun xizmat qiladi (in
asosan suv toshqini davrida) yoki ix uchun qisman yoki to'liq
bo'shatish. Ushbu tuzilmalar quvvatga ega bo'lishi kerak
suvning to'g'on yoki to'g'on tepasidan oshib ketishiga yo'l qo'ymaydi (o'n
prudaklar va maliks suv omborlari odatda 150 m3 gacha bo'lgan sifon va val tipidagi suv o'tkazgichlardan foydalanadi.
/ ushbudan boshlab: ushbugacha
ko'proq suv omborlari - o'tkazuvchanlikka ega ochiq suv o'tkazgichlar
2-3 ming UAHgacha bo'lgan imkoniyat. m3/s);
3) suv o'tkazuvchi - suv o'tkazish uchun xizmat qiluvchi inshootlar
joyning ishlab chiqarish aylanishiga muhtoj (kanallar, tunnellar, tovoqlar,
quvurlar, suv yo'llari);
4) suv olish - manbalardan suv olish va uni iste'molchilarga etkazib berishga xizmat qiladigan inshootlar (shporlar - daryoning to'g'ridan-to'g'ri oqimidan, minora - suv omborlaridan);
5) tartibga soluvchi (tuzatuvchi) - takomillashtiruvchi tuzilmalar
Suv oqimlarini muhofaza qilish va daryo o'zanlari va qirg'oqlarini eroziya, cho'kish, muz ta'siridan va boshqalardan himoya qilish uchun tabiiy sharoitlar.
(yo'naltiruvchi kanallar, qirg'oqni himoya qilish inshootlari, reaktiv to'g'onlarni);
6) maxsus - mineral xom ashyoni qayta ishlash chiqindilarini saqlash uchun foydalaniladigan inshootlar (loy yig'uvchilar, qoldiqlar3).
lischa, sho'r suvlar va boshqalar), gidro va loydan himoya qilish inshootlari, oksidlovchi hovuzlar, sovutish minoralari, purkagichlar va boshqalar.
To'g'on suv sathini ko'tarish, bosimni to'plash va suv omborini yaratish uchun suv oqimi va uning vodiysini to'sib qo'yadigan suvni ushlab turuvchi inshootlarning asosiy turidir. To'g'onning tepasida joylashgan suv havzasi bu to'g'onlar oldida deyiladi.
- Pastki orqa. Yuqori va pastki jabhalar darajalari orasidagi farq bosh deb ataladi. Suvga qaragan to'g'on bosim yoki yuqori, pastki mol go'shtiga qaragan to'g'on esa pastki deb ataladi.
To'g'onning cho'qqisi cho'qqi deb ataladi va uni poydevor bilan bog'laydigan chiziq suvning ular orqali o'tish usuliga ko'ra - nosozliklarga (suvning ix bo'ylab toshib ketishiga yo'l qo'ymaydigan) va to'siqlarga aylanadi.
[SNiP 33-01-2003] ga muvofiq to'g'onning turi va dizayni uning funktsional maqsadiga, muhandislik-geologik, topografik, gidrologik va baholashga qarab variantlarni texnik va iqtisodiy taqqoslash asosida tanlanadi.
hududning seysmikligini, gidroenergetika majmuasining sxemasini, inshoot parametrlarini, ishlarni ishlab chiqarishni tashkil etish sxemasini, mahalliy
qurilish materiallari, qurilish muddati va to'g'onning ishlash shartlari.
Gluxix uchun zamin materiallari to'g'onlaridan foydalanish kerak
gidroelektr inshootlarining bosimli old qismining uchastkalari, beton uchastkalari - asosan to'kishlar uchun toshli poydevor bilan tekislash uchun
gidroenergetika inshootlari tashqi jabhasining uchastkalari, temir-beton to'g'onlar -
asosan toshli bo'lmagan va doimiy muzloq toshli bo'lmagan poydevorli ko'ndalang kesimlar uchun to'kilgan suv o'tkazgichlar uchun to'siq sotib olish bilan.
oldingi gidravlika.
To'g'on dizaynini tanlashda, bir hil to'ldirish va to'ldirish tuzilmalariga ustunlik berish kerak. Tegishli asoslar bilan faqat o'rta davrda bosimni ushlab turadigan to'g'onlar suv toshqini sifatida loyihalashtirilishi mumkin.
Materialga qarab tuproq materiali to'g'onlari ix
jismlar va o'tkazmaydigan qurilmalar, shuningdek erektsiya usullari,
asosiy turga bo'lingan [SNiP 2.06.05-84], da ko'rsatilgan
tab. 3.1.
Tuproq materiali to'g'onlari suvni ushlab turuvchi tuzilmalarning eng keng tarqalgan turi hisoblanadi. Bunday kesmalarning kesma profili trapezoid bo'lib, uning tomonlari qiyaliklar deb ataladi, yuqori gorizontal tomoni
taroq bilan, pastki qismi taglik bilan. Nishab tepaga qaragan
4
befu, bosim yoki yuqori deb ataladi, suv, nam, (3.1-rasm)
va pastki befuga qaragan - tuber yoki suksim. Koeffitsient
to'g'onning qiyaliklari, m, tarkibi va fizik-mexanik xususiyatlariga bog'liq

Yog'och to'g'onlar, qoida tariqasida, to'kish (to'kish) bilan tartibga solinadi, kar yog'och to'g'onlar, hatto qurilish yog'ochiga boy joylarda ham, tuproq yoki tosh to'g'onlarga qaraganda qimmatroq.

Yog'och to'g'onlarning afzalliklaridan biri - ularni qurish uchun mahalliy qurilish materiali sifatida yog'ochdan foydalanish. Yog'och to'g'onlarni qurishda ishlatiladigan yog'ochning asosiy turlari - o'zgaruvchan namlik sharoitida eng keng tarqalgan va chidamli turlar qarag'ay. Chirishga chidamli boshqa turlar eman va lichinkadir, ammo ularning yuqori narxi tufayli ular faqat tuzilmalarning ayniqsa muhim qismlarida qo'llaniladi. Yog'och to'g'onlar uchun yog'och odatda xom ashyo sifatida ishlatiladi, ya'ni. namlik miqdori 23% yoki undan ko'p bo'lgan va faqat tuzilmalarning ayrim qismlarida, masalan, panjurlar va suv o'tkazmaydigan qoplamalar uchun yarim quruq yog'och ishlatiladi (namlik miqdori 18-23%). Hisob-kitoblarni amalga oshirishda ushbu holatni hisobga olish kerak, chunki xom yog'ochning kuchlanish kuchi yarim quruq va havoda quruq yog'ochga qaraganda ancha past.

To'g'onlarni qurishda ishlatiladigan material sifatida yog'ochning ijobiy fazilatlari uning etarlicha ishlov berish qulayligi, harorat o'zgarishiga nisbatan past sezgirligi, xususan, yuqori salbiy haroratlarda o'z xususiyatlarini saqlab qolish va tozaning abraziv ta'siriga yuqori qarshilikni o'z ichiga oladi. suv. Yog'ochning salbiy sifatlari quyidagilardir: namlikning deformatsiya va mustahkamlik xususiyatlariga kuchli ta'siri, buning natijasida yog'ochning qisqarishi va egilishi mumkin; kuchlanishda ishlaydigan qismlarni loyihalash va ishlab chiqarishning murakkabligi, bu yog'ochning unga nisbatan etarlicha yuqori qarshiligining natijasidir; materialning yonish uchun deyarli nolga chidamliligi; cho'kindi, muz bilan ishqalanish va, ayniqsa, zararkunandalar tomonidan parchalanish va yo'q qilishga moyillik.

Oxirgi holat strukturaning ishonchli ishlash muddatini 10-15 yilgacha qisqartiradi, ammo to'g'onning yuqori qismlarini ta'mirlash o'z vaqtida amalga oshirilsa, uning xizmat qilish muddati 25 yil va undan ko'proqqa uzaytirilishi mumkin. Urals va boshqa hududlarda 200 yil oldin qurilgan yog'och to'g'onlar hali ham muvaffaqiyatli ishlamoqda. Janubiy hududlarda bunday to'g'onlarning xizmat qilish muddati shimoliy hududlarga qaraganda qisqaroq. O'zgaruvchan namlik holatida bo'lgan strukturaning qismlari, masalan, suv sathining o'zgaruvchan zonasida yoki nam tuproqda, chirishga eng moyil bo'ladi. Chirish bilan kurashish uchun yog'och suvda erimaydigan antiseptiklar bilan singdiriladi, masalan, yog'li kreozot yoki antrasen. Issiq qatronlar yoki kreozot va yoqilg'i moyi aralashmasi bilan qoplamalar unchalik samarali emas. Doimiy ravishda suv ostida bo'lgan yoki namligi 18% dan kam yoki 65% dan yuqori bo'lgan strukturaning qismlari cheksiz xizmat qilishi mumkin.

Klassik misollar - Buyuk Pyotr davrida yotqizilgan Vyshnevolotsk, Tixvin va Mariinskiy yuk tashish tizimlarining yog'och to'g'onlari. Oq dengiz-Boltiq kanalida bir qancha yirik yog‘och to‘g‘onlar qurilgan. So'nggi o'n yillikda yog'ochdan yasalgan yirik suv saqlovchi inshootlar qurilmagan, ammo olis o'rmonli hududlarda ichimlik suvi havzalarida past yog'och to'g'onlar kamdan-kam uchraydi. Hatto slanets va maftunkor to'g'onlar qurilmoqda

Dam turlari. Yog'och to'g'onning turi uning quyidagi turlardan biriga ko'ra joylashtirilgan pastki nay-nur qismining dizayniga bog'liq:

1. suvdan keladigan yuk, pirovardida, tayanch tuproqqa surilgan qoziqlar orqali seziladigan qoziq;
2. ryazhevy, unda yuklar to'g'ridan-to'g'ri asosiy tuproqqa o'rnatilgan ryazhe devorlariga o'tkaziladi;
3. qoziq panjarasi, unda yuklar qoziq panjarasiga o'tkaziladi.
Tayanch va kamarli yog'och to'g'onlarni qurishning alohida holatlari mavjud.
Rus tipidagi qoziq nayzasi ponur, suv to'xtatuvchisi, drenaj va aprondan iborat bo'lib, to'g'ridan-to'g'ri asosiy tuproqqa surilgan va tepasida yog'och pollar bilan qoplangan qoziqlar qatoridan hosil bo'ladi. qoida, ba'zan balast deb ataladigan yuk yotqiziladi Qoziqlarni bir-biriga bog'laydigan va pol bilan qoplangan to'sin bo'lgan qoziq panjarasi, to'g'ondagi suvdan gorizontal yukni idrok etuvchi nishabli va suv kesuvchi pol bilan birgalikda to'siq ostonasini hosil qiladi. Pastdan pastga yuklash pastga tushadigan qismning suv o'tkazmasligini ta'minlashga xizmat qiladi, suvning pastdan filtrlash qarshi bosimi ta'sirida suv to'xtatuvchining ko'tarilish qarshiligini oshiradi va to'g'onning kesishga chidamliligini oshiradi. Flutbetning er osti suv o'tkazmaydigan konturi ko'pincha cho'kma bilan hosil bo'ladi, u ba'zan loy yostig'i, suv o'tkazmaydigan yuklash va bir nechta choyshab qoziqlari bilan uzaytiriladi; ma'yus. Korolev, suv tanaffusining boshida joylashgan darvoza chizig'i ostida va suv tanaffusining oxirida joylashgan. Ba'zan, suv teshigidagi filtrlashning orqa bosimini kamaytirish uchun, suv teshigi varag'i qoziq palisada bilan almashtiriladi, ya'ni. bir-biriga yaqin erga surilgan qoziqlar yonida. Yog'och to'g'onning er osti konturining asosiy va eng muhim elementi - bu malika choyshab qoziq, keyingi eng muhim varaq qoziq, qolgan choyshab qoziqlari bo'lmasligi mumkin.
Ryazhevye flutbets log yoki toshli yog'och kabinalar shaklida ishlab chiqariladi, ular keyinchalik to'ldirishda balast bilan to'ldiriladi va yuqoridan yog'och zamin bilan qoplangan. Rigged flutbets ham toshli, ham tosh bo'lmagan poydevorlarga o'rnatiladi va agar ular etarlicha zich bo'lmasa va ularga qoziqlarni osib qo'yishga imkon beradigan hollarda, qovurg'ali konstruktsiyalar to'g'ridan-to'g'ri ushbu qoziqlarga o'rnatiladi va bu holda flutebet. qoziq rafter deb ataladi. Bunday flutbetlar qoziqlar o'rniga va ostona balandligi 1 m yoki bir oz yuqoriroq qoziqli qoziqlar uchun odatiy chegaradan oshib ketgan hollarda o'rnatiladi.
Rus tipidagi qoziq-ryazhevy flutbet, rasmda keltirilgan. 14.3, qoziqlar va choyshab qoziqlaridan iborat bo'lib, ular qoziq flutbet bilan bir xil tarzda bolg'alanadi, undan farqli o'laroq, pastki sathda ular gorizontal tekislik bo'ylab kesiladi va ularning ichiga ruffles kesiladi, shuning uchun chivinli devorlarning kesishgan joylari. qoziqlar ustiga tushing. Choyshab qoziqlari odatda tizmalar ichida davom etadi yoki qoziq devorlari bilan qurilgan bo'lib, ular qopqoq nurlari deb ataladigan narsalar bilan qoplangan. Qatorlarning kataklarini balast bilan to'ldirish, qoziqli flutbetlarning pastki maydonlarini to'ldirishga o'xshaydi va ruhoniylarning joylashishi ham shunga o'xshash. Suv va ponurning qirqilishiga qarshi ishda qatnashish uchun ba'zan ularning bo'ylama bog'lanishlari to'nlarning tojlari, pastki va yuqori qismidagi bir nechta bo'laklarning uzluksiz ishlaydigan bo'ylama panjaralari bilan tartibga solinadi.