Irgasheva durdona yakubdjanovna ma’luMotlar oMbori

7.2. Ma’lumotlarni taqsimlangan qayta ishlashda 
mijoz-sеrvеr modеli
Taqsimlangan ma’lumotlar bazasi texnologiyalarida mijoz-
ser ver modeli 1990-yil ochiq tizimlarning paydo bo‘lishi bilan 
bog‘liq.
Kliyent server tushunchasi axborotlarni qayta ishlash 
ning 
ikki jarayonidan tashkil topgan (kliyent va server) dasturiy 
ta’minot arxitekturasida ishlatilgan (kliyent mijoz). Bu tizimda 
mijoz jara yoni serverdan ba’zi bir xizmatlarni bajarishni so‘raydi, 
server esa ularning bajarilishini ta’minlaydi. Bunda bitta server 
ko‘pincha mijozlarga xizmat ko‘rsatadi. MB boshqa rishning bu 
modeli texnik amalga oshirish, korxonalarni mahalliy hisoblash 
tarmoqlari bilan bog‘liq bo‘lganligi uchun axborotlarni bunday 
qayta ishlash jarayoni tashkil qilishning kliyent server arxitek-
turasi deb ataladi. 
MBni boshqarish texnologiyasiga nisbatan tatbiq qilishdagi 
kliyent server texnologiyasining asosiy prinsipi inter ilovaning 
standart funksiyalarini, har xil tabiatga ega bo‘lgan 5 guruhga
ajratishdan iborat:
• 
ma’lumotlarni kiritish va akslantirish funksiyalari (prezen-
tatsion Logic);
• 
ilova masalalarini yechishning asosiy amallarini aniqlovchi 
amaliy funksiyalar (Business Logic);
• 
ilova ichida ma’lumotlarni qayta ishlash funksiyalari; 
• 
axborot resurslarni boshqarish funksiyalari;
• 
birinchi tur guruh funksiyalari orasida bog‘lanish vazifasini 
bajaruv chi xizmatchi funksiyalar.
Kliyent server arxitekturasida ma’lumotlar bazasi bilan ishla-
tiladigan ilovani namunaviy tizimli rasmda keltirilgan:
Ma’lumotlar baza
mantig‘i
7.2.2-rasm. 
Ma’lumot bazasi bilan ishlaydigan 
namunaviy ilova tuzilmasi.
Biznes mantiq

---

119
Nomaishiy
mantiq ilovani ishlatayotganda foydalanuvchi o‘z 
ekranida ko‘radigan ilova qismi bilan aniqlanadi. Bunga ilovani 
ishlash jara yonida foydalanuvchi ko‘rayotgan yoki to‘ldiriladigan 
bir nechta interfeys li ekran formalari kiradi. Bu qismga shuning-
dek, foydalanuvchi ekraniga chiqarilayotgan qandaydir oraliq ma-
salalarni yechish natijalari yoki ma’lumotnoma axborotlari kiradi:
• 
ekran tasvirlarini yaratish;
• 
ekran formalaridagi axborotlarni o‘qish va yozish;
• 
ekranni boshqarish.
Biznes-logika yoki xususiy ilova mantig‘i. Bu ilova kodining 
qismi bo‘lib, ilovaning aniq masalalarini yechishning xususiy al-
goritmlarini aniq laydi. Odatda bu kod har xil dasturlash tillarini 
ishlatib yoziladi, jumladan C,C++, Visual Basic va boshqalar. 
Ma’lumotlarni qayta ishlash mantig‘i bu ilova kodining qismi 
bo‘lib, ilova ichida ma’lumotlarni qayta ishlash bilan bevosita 
bog‘liq. Ma’lumotlarni bevosita MBBT boshqaradi. Ma’lumotlarga 
murojaatni ta’minlash uchun SQL tili ishlatiladi. 
Ma’lumotlarni boshqarish protsessori – bu bevosita MBBT. 
Odatda MBBT funksiyalari ilova biznes mantig‘idan yashiringan 
bo‘lishi kerak, lekin ilova arxitekturasini ko‘rish uchun ularni ilo-
vaning alohida qismi sifatida ajratish kerak. 
Markazlashgan arxitekturada ilovani bu qismlari yagona 
muhitda joylashadi va bitta bajariluvchi dastur ichida guruhla-
nadi. Kliyent va server jarayonlari o‘rtasida masalalar har xil 
taqsimlashishi mumkin.
Taqsimlash xarakteriga qarab maksimallashning quyidagi 
modellarini ajratib ko‘rsatish mumkin:
• 
taqsimlangan prezentatsiya;
• 
uzoqlashgan prezentatsiya; 
• 
taqsimlangan biznes mantiq;
• 
ma’lumotlarni taqsimlangan boshqarish;
• 
ma’lumotlarni uzoqlashgan boshqarish.
Bu shartli guruhlash ma’lumotlar bilan manipulatsiyalashda 
alohida masalalarni server va kliyent jarayonlari orasida qanday 
taqsimlanishi mumkunligini ko‘rsatadi.