ҚИРҚ олтинчи илмий-амалий конференцияси материаллари

Kirish: 
"Art terapiya" atamasi ("san’at" - san’at, "artterapiya" - art-terapiya) insonlarning
psixo-emotsional holatini ifodalash uchuntasviriy san’at orqali barqaror holatga qadar 
davolashni anglatadi. Ushbu atama birinchi bo‘lib Xill tomonidan 1938 yilda ishlatilgan. 
Sanatoriylarda sil kasalligi bilan og‘rigan bemorlar bilan ishlashini tavsiflagan. Art-
terapiya XX asrning 30-yillarida paydo bo‘lgan. Birinchi marta AQShda Nemslar
lagerlaridan olib kelingan bolalar bilan ishlashda art-terapevtik usullar qo‘llanilgan. 
Ikkinchi Jahon urushi. Uning rivojlanishining boshida art terapiya Z. Freyd va 
K.G.larning psixoanalitik qarashlarini aks ettirdi. Jumladan, unga ko‘ra mijozning 
badiiy faoliyatining yakuniy mahsuloti (xoh rasm, xoh haykaltaroshlik, installyatsiya 
bo‘lsin) uning ongsiz ruhiy jarayonlarini ifoda etadi. 1960 yilda Amerikada Art Art 
Therapy Assotsiatsiyasi tashkil etildi. 
Asosiy qism
:Art terapiyani qo‘llashda asosan 4 ta yo‘nalishdan foydalaniladi. 
1. Mavjud san’at asarlarini bola tomonidan tahlil qilish va izohlash orqali davolash 
uchun foydalanish (passiv art terapiya). 
2. Bolani mustaqil ijodga undash, bunda ijodiy harakat asosiy terapevtik omil (faol 
art-terapiya) hisoblanadi. 
3. Birinchi va ikkinchi tamoyillardan bir vaqtda foydalanish. 
4. Psixoterapevtning rolini, uni ishlashga o‘rgatish jarayonida bemor bilan 
aloqasini tiklash.Jahon adabiyotida art-terapiyaning terapevtik mexanizmi - ijodiy 
g‘oyalar, sublimativ, projektiv, art-terapiya va boshqalar kabi turli xil qarashlar mavjud. 
Garbda Art-terapiyaga ma’lum bir javob va sublimatsiya shakli sifatida qarashlar keng 
tarqalgan. Badiiy sublimatsiya insonning instinktiv impulsini vizual, badiiy-majoziy 
vakillik bilan almashtirganda yuzaga keladi. Ushbu kontseptsiya tarafdorlari sifatida
ijodkor turli xil instinktiv impulslarni (jinsiy, tajovuzkor) va hissiy holatlarni (ruhiy 
tushkunlik, intizorlik, qo‘rquv, g‘azab, norozilik va boshqalar) ifoda etish, shuningdek, 
insonlar bilan ijobiy va faol munosabatda bo‘lish imkonini beradi. 
Tasvirlash orqali nutq kamchiligiga ega bolalar nima demoqchiligini aniqroq 
tushunish mumkin. Aqliy nuqsonga ega bolalar ongini psixodiagnostik baholash uchun 
va ularni faol jamiyatga moslashtirish uchun ham tasviriy san’at fani darslaridan tashqari 
vaqtlarda art terapiya orqali bolalarning o‘zz menini anglashlariga yordam berishda juda 
muhim. 
Gapirishda nuqsoni bor bolalar bilan ishlash Surdopedagogikada, aqliy nuqsoni bor 
bolalarni o‘rganishda esa Oligofrenapedagogikadan foydalaniladi.
Tadqiqotlar bunday imkoniyati cheklangan bolalar rasm chizishda oddiy 
bolalardan ko‘ra qobiliyatliroq ekanligini bir necha bor isbotlagan. 
Har birimiz maktabdagi tasviriy san’at fani darslarida belgilangan qolipdagi 
mavzularga doir rasmlar chizishdan ko‘ra erkin mavzudagi hohlagan rasmini chizish 
mavzusiga kuchli hohish bilan kirishib ketgan bo‘lsak kerak. 

---

~ 89 ~ 
Bundan ko‘rinadiki, darsdan keyingi erkin holatda Art Terapiya mashg‘ulotari 
bolalarning bo‘sh vaqtini samarali va mazmunli o‘tkazishda ular psixalogiyasidagi 
salbiy o‘zgarishlarning ijobiy tomonga yo‘naltirilishida muhim ahamiyat kasb etadi. 
Hususan Oligofrenapedagogikada tasviriy faoliyatning o‘rni beqiyos. Aqliy 
nuqsoni bor bolalar oddiy bolalardan idrok qilish sustligi orqali farqlanadi. Bundan kelib 
chiqadiki to‘liq idrok qilinmayotgan narsa va hodisa obrazi tasavvurda nuqsonli tarzda 
qayta jonlanadi. 
Oqibatda oddiy 10 yoshli bolalar bilan aqli zaif bolalar rasmlarida katta va kichik 
farqlar vujudga keladi. Oddiy bolalar soat rasmini strelkalari bilan chizsalar, aqli zaif 
bolalar soatning aylanasi, bog‘lam qisminigina chizadilar holos, ammo o‘z 
kuzatishlarim natijasida shuni angladimki, aqli zaif bilalar bilan Art terapiyasi 
mashg‘ulotlari olib borilsa, ularning ijodiy faoliyati va tasavvuri ortib boradi. 
Psixalogiyasida muhim o‘zgarishlar bo‘layotgan o‘smir yoshdagi bolalar o‘tish 
yoshida muallimga ota onaga va barcha qonunlarga ters harakatlanishni odat qilib 
oladilar. 
Oqibatda tasviriy san’at darslarida berilgan topshiriqni bajarishdan bosh tortadilar. 
Shunda yechim sifatida, Finlandiya ta’lim tizimi tajribasini qo‘llash ayni muddao. 
Bunda, o‘smir aynan mavzuni emas, istagan rasmini chizishga ruhsat berish kerak. Shu 
orqali uning psixalogiyasidagi o‘zgarishlar haqida diagnoz qo‘yish va psixolog, ota ona 
va maktab birga ishlagan holda o‘smirga bu holdan chiqishga yordam berishi kerak. (Bu 
borada Amerikalik olimlarning “portret” testidan foydalanishni taklif etaman) 
Art-terapiyaning bolalar psixologiyasidagi vazifalari 
1. Agressiya va boshqa salbiy holatlarga ijtimoiy jihatdan maqbul yo‘l beruvchi 
tuyg‘ularni ifodalash. 
2. Davolash jarayonini (psixoterapiya) yordamchi usul sifatida engillashtirish. 
3. Psixodiagnostika uchun materiallar to‘plash.
4. Yuzaga kelgan fikrlar va his-tuyg‘ular orqali ishlash. 
5. Bola bilan yaqindan aloqa o‘rnatish. 
6. O‘z-o‘zini nazorat qilishni rivojlantirish. 
7. Sezgi va hissiyotlarga e’tibor qaratish. 
8. Ijodkorlikni rivojlantirish va yaxshilash . 
Qo‘llash mumkin bo‘lmagan holatlarga kelsak, bu yerda bemorga ma’lum vaqt 
stolda o‘tirishga imkon bermaydigan yoki bemor boshqalarga xalaqit beradigan holatlar 
haqida gapirish mumkin.