ҚИРҚ олтинчи илмий-амалий конференцияси материаллари

Adabiyotlar: 
1.
 
Лаборатория хакера. С.А.Бабин. 
2.
 
www.monitor.shodan.io
 
 
ЎҚУВ ЮКЛАМА ТАҚСИМОТИНИ БОШҚАРИШ ДАСТУРИЙ 
ИЛОВАСИНИ ЯРАТИШ 
 
 
Холмурзаева Нигора Абдумуротовна
амалий математика ва ахборот технологиялари мутахассислиги 
 2-курс магистранти 
Илмий раҳбар: ф.м.ф.н. Холиёров Э.Ч. 
Бизга маълумки олий ва ўрта махсус таълим муассаларида профессор-
ўқитувчиларнинг бир ўқув йили давомида бажаришлари лозим бўлган ишлари
ўқув йили бошидан тақсимланади, яъни профессор-ўқитувчилар шахсий иш 
режасига киритилади. Шахсий иш режага профессор ўқитувчининг ўқув йили 
давомида бажарадиган ўқув юкламаси, ўқув-услубий ишлари, илмий-тадқиқот 
ишлари, ташкилий-методик ишлари, маънавий-ахлоқий ва тарбиявий ишлари 
киритилади ва уларнинг йил давомида бажарилиш муддатлари кўрсатилади. 

---

~ 215 ~ 
Шахсий иш режага киритиладиган энг катта юклама бу – ўқув юкламасидир. 
Профессор-ўқитувчининг ўқув юкламаси унинг кафедрадаги эгаллаб турган 
лавозимига кўра йиллик ўртача 650-1000 академик соатни ташкил этади. 
Ўқув юкламасини тақсимот қилиш олий таълим муассасаларида кафедра 
мудирлари зиммасига юклатилади ва одатда бу иш электрон жадваллар орқали 
хисоб-китоб қилиниб, амалга оширилади. Ҳозирда ҳисоб-китоб ишларида 
электрон жадвалларнинг имкониятлари беқиёс, аммо юклама тақсимотига ўхшаш 
ишларда кичик локал маълумотлар базасини бошқариш дастурлари билан ишлаш 
янада қулай ҳисобланади. Визуал дастурлаш муҳитларидан фойдаланиб ишлаб 
чиқилган, маълумотлар базаси билан ишловчи дастурий илова электрон жадвалга 
нисбатан ишнинг тез ва сифатли бажарилишига хизмат қилади. Бу эса олий 
таълим муассасалари ходимлари ишини янада енгиллатиши, уларнинг қимматли 
вақтлари тежалишига олиб келади. 
Ушбу мақолада шахсий компьютерлар учун мана шундай дастурий иловани 
яратиш босқичларини кўриб чиқамиз. 
Даставвал кафедра умумий ўқув юкламаси Microsoft Access дастурида
шакллантириб олинади. Ушбу жадвалга кафедра профессор ўқитувчилари 
томонидан тегишли таълим йўналишлари ва тегишли курс талабаларига 
ўтиладиган барча фанлар, аудитория ва аудиториядан ташқари соатлари, курс 
ишлари, амалиётлар, диплом ишлари ва бошқа ҳақ тўланувчи соатлар киритилади.
Ўқув юклама тақсимотини бошқариш иловасини яратишда бу жадвал 
яратилажак маълумотлар базасининг асосини ташкил этади. 
Дастурни яратиш босқичларини кўриб чиқамиз. 
Даставвал маълумотлар базасини бошқарувчи дастурнинг интерфейсини 
шакллантириб оламиз: 
Borland C++ Builder муҳитини ишга туширамиз, бунда дастурлаш муҳити 
ишга тушгач янги лойиҳа учун дастлабки форма компонентаси автоматик 
берилади. Шундан сўнг ушбу формага маълумотлар базасини бошқарувчи 
дастур учун зарур бўлган компоненталарни бирин кетин компоненталар 
палитрасидан олиб қўйиб оламиз ва уларга дастлабки ҳоссаларни ўрнатамиз: 

---

~ 216 ~ 
1-rasm. Borland C++ Builder муҳитида бош ойна интерфейсини ҳосил қилиш 
ҳолати. 
Шундан сўнг C++ Builder муҳитида база билан ишловчи айрим 
компоненталар устида қуйидагилар бажарилади: 

DBGrid1 компонентасининг DataSource ҳоссасига DataSource1 қиймати 
қўйилади; 

ADOConnection1 
компонентасининг 
Provider 
ҳоссасига 
Microsoft.OLEDB.Jet.4.0 қиймати танланади; 

ADOConnection1 
компонентасининг 
ConnectionString 
ҳоссасида 
UseConnectionString банди танланиб, Build тугмаси босилиб, ҳосил бўлган 
мулоқот дарчасида Access да маълумотлар билан тўлдирилган жадвалга эга 
бўлган файл кўрсатилади (бунда файл дастур жойлашган каталогда 
жойлашган бўлиши мақсадга мувофиқ); 

DataSource1 компонентасининг DataSet ҳоссасига ADOQuery1 қиймати 
танланади; 

ADOQuery1 компонентасининг Connection ҳоссасига ADOConnection1 
қиймати қўйилади, SQL ҳоссасига эса SELECT * FROM <файл_номи> 
қатори киритилади, Active ҳоссасига True қиймати қўйилади. 
Шундан 
сўнг 
RadioButton1, 
RadioButton2, 
RadioButton3 
ҳамда 
DBLookupComboBox1 компонентларинининг change ҳодисасига компонентларга 
мос бўлган сўровларни бериш кодларини киритамиз. Бунинг учун AdoQuery1 
компонентининг SQL хоссасининг матнига ўзгартириш киритувчи кодни ёзиш 
кифоя. Бундан ташқари Button1, Button2, Button3, Button4, Button5 
компоненталарининг OnClick ҳодисасига мос равишда фанни тақсимлаш, фанни 
қўшиш, фанни ўчириш, ўқитувчини қўшиш, ўқитувчини ўчириш каби ҳатти 
ҳаракатларни 
амалга 
оширувчи 
кодлар 
ёзилади. 
Ушбу 
амаллар 
активлаштирилганда қўшимча формаларнинг ишга туширилиши назарда 
тутилган.