ҚИРҚ олтинчи илмий-амалий конференцияси материаллари

Foydalanilgan adabiyotlar. 
1.
Mitio Kaku ,,Mumkin bo‘lmagan fizika” asari” 
2.
A.Enyshteyn ,,Relativity : Special and the general teory"
 
3.
A.Enyshteyn,, The meaning of relativity"
 
 
 
ФАН-ТЕХНИКА ТАРАККИЁТИ ВА ШАХАРЛАР ЭКОЛОГИЯСИНИНГ 
БАЪЗИ МУАММОЛАРИ 
 
 
Одинаев Отабек Рузикул ўғли 3-босқич физика таълим йуналиши талабаси 
Илмий рахбар: Турсунов Алишер Исокович 
 
Шахарлантириш натижасида геофизика жараёнлари узгаради, аммо физик, 
химик ва биология конунлар узгаришига эмас, балки шахарлантириш
механизмига боглик булган бошка ташкилий алокаларга боглик. 
Шахарлантириш эса аник ижтимоий-сиёсий тузумга караб кескин узгариши
хамда ута номакбул ижтимоий окибатларни келтириб чикариши
мумкин.Хозирги замон шахарлари қурилиши ривожланишини узоқ муддатли 
илмий ва техника жихатидан асосланган башоратларни, моддий ишлаб чиқариш 
сохаларини, худудларни жойлаштиришнинг оптимал усулларига ўтишнинг 
оқилона йўлларини бошқаришнинг автоматлашитирилган тизимларини кенг 
жорий этиш йўли билан шахар хўжалигини бошқариш усулларини 
такомаллаштириш, шахар қурилиши асосий вазифаларини хал этишда кишилар 
учун нормал яшаша шароити фужудга келтиришни таъминлайдиган шахарларни 
яратиш талаб этилади.Фан техника тараққиёти моддий ишлаб чиқариш сохаси 
шахарлаштиришнинг атроф -мухитга тобора кўпроқ таъсир этишига сабаб 

---

~ 206 ~ 
бўлади. Модий ишлаб чиқариш жараёни одам томонидан фойдаланилган сунъий 
тизимлар аввало ўзининг туташмаганлигига кўра, табиий тизимлардан фарқ 
қилади.Чунончи, энергия ва модда биосферага хос бўлмаган йўллар ва бошқа 
миқдорларда ўзгаради хамда қоришади. Натижада улар умумий доиравий 
айланишдан тушиб олади ва шу тариқа табиатнинг бутун тарихий тараққиёти 
давомида шаклланган табиий жараёнларга таъсир кўрсатади.Демак, табиатдан 
фойдаланишнинг салбий оқибатлари сабабли ижтимоий ишлаб чиқариш 
хажмининг ўсишида эмас, балки унинг технологияси такомиллашмаганлигида. 
Инсоният энергия, техника манбалари қуввати янада ривожланиши шароитда 
техникага мансуб энергиярни биотик энергияга яъни инсон организми қабул 
қиладиган органик бирлашмаларни химик энергияга айлантирувчи биосферадан 
тобора кенг фойдаланади. Табиий мухитнинг ифлосланиши кучайишига қараб 
икки йўл билан курашиш мумкин. Биринчи йўл, одатда, тайёр махсулот хажмидан 
анча кўп бўлган фойдаланилмайдиган моддалар ва энергияни максимал даражада 
тозалашдан иборат.Икинчи йўл ўзининг технологияси ва тежамлиги жихатидан 
биринчисидан принципиал фарқ қилади. Бу йўл табиий жараёнларга “қўшилиш”, 
ижтимоий ишлаб чиқаришда табиий жараёнлардан фойдаланиш йўли. Жамият 
табиатдан фойдаланида бир биридан узилиб қолган табий жуғрофик ва биохимик 
цикллари бирлаштирадиган босқични яратиш лозим. Фан-техника инқилобининг 
ривожланиши ишлаб чиқришни умумлаштириш жараёнининг чуқурлашуви
худудий ишлаб чиқариш комплексларини вужудга келтириш зарурлигини 
туғдиради. Бундай комплекслар ягона рахбарликка, ёрдамчи хўжалик, энергия ва 
сув таъминоти, мухандислик ва транспорт иншооатларига эга бўлиб, улар 
фаолиятини 
комплекс 
таркибига 
кирувчи 
махсус 
илмий 
муассаса 
мувофиқлаштириб туради. Хозирги замон шахарларига физик жуғрофик мухит 
айрим таркибий қисмларининг қандай ўзгараётганлиги ва уларнинг одамга қай 
даражада таъсир этаётганлиги устидан тўхталиб ўтайлик. Хозирги замон 
шахарлари одам билан табиий мухит ўртасидаги алоқани бузиб юборди. Шахар 
шароитида фан-техника тараққиётининг энг номақбул оқибатларидан бири атроф 
мухитни шовқин- сурон босишидир. Кейинги ўн йиллик мобайнида фан-техника 
тараққиётининг гуркираб авж олиши натижасида шовқин-сурон муаммоси шахар 
қурилишининг кескин муаммоларидан бири бўлиб қолди. Хамма жойда, 
айниқса,катта шахарларда ва уйда хам, кўчаларда хам ахолига шовқин сурон 
зарарли таъсир кўрсатади. Кейинги ўн йил мобайнида шахарларда шовқин сурон 
икки баравар кучайган. Шовқин сурон биринчи галда одам асаб системасига 
зарарли таъсир кўрсатади. Олимлар шуни аниқладиларки, рухий беморлар 
орасида хар тўрт нафар кишидан бири шовқин суроннинг зарарли таъсири 
оқибатида касалга чалинган. Шовқин сурон асаб системасидан ташқари, юрак 
томир системаси, ошқозон ичак тракти, эшитув органларига салбий таъсир
кўрсатади.
Ижтимоий тараққиётнинг хозирги даражасига тўғри келадиган шахар 
мухитини яратишнинг оқилона ва истиқболли йўли ўзига хос биогеоценозга эга 
бўлган шахар қуриш ғояси. Шахар мухитини ташкил этишда фан-техника 
тараққиётини мохирона бошқариб, табиий тизимларда эмас балки мехнаткашлар 
қулай хаёт шаротини яратиш учун сунъий тизимлар вужудга келтиришдан 

---

~ 207 ~ 
фойдаланиш лозим. Чунончи, кўк масса иқлимни юмшатади, хароратни икки 
даража пасайтиради, хаво тозаланишига ёрдам беради.