Iqtisodiyotning ushbu tarmog‘ini rivojlantirish boshqa sohalarga ham o‘z ijobiy ta’sirini ko‘rsatadi

1-jadval

O‘zbekiston Respublikasi makroiqtisodiy ko‘rsatkichlari (foizda)

ko‘rsatkichlar	2017 yil	2018 yil
Yalpi ichki mahsulot	108,1	107.8
Sanoat mahsuloti	108,3	106,6
Qishloq xo‘jaligi mahsuloti	106,9	106,6
Asosiy kapitalga kiritilgan investitsiyalar	109,6	109,6
Chakana savdo aylanmasi	114,3	114,4

Manba: lex.uz – O‘zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo‘mitasi

Albatta bu davlatimiz tomonidan olib borilayotgan izchil islohotlarning natijasi hisoblanadi.

Quyidagi 2-jadvalda respublikamizda so‘ngi yillarda yalpi ichki mahsulot ishlab chiqarishning iqtisodiyot tarmoqlari bo‘yicha tarkibini va bunda qishloq xo‘jaligida amalga oshirilayotgan islohotlar natijasida qishloq xo‘jaligining ulushini ko‘rishimiz mumkin.

2-jadval

Yalpi ichki mahsulot ishlab chiqarishning iqtisodiyot tarmoqlari bo‘yicha tarkibi (foizda)

ko‘rsatkichlar	2017 yil	2018 yil	2017 yilda 2018 yilga nisbatan o‘zgarishi (punktda)
YaIM	100,0	100,0	-
Sanoat	23,9	24,2	+ 0,7
Qishloq xo‘jaligi	18,0	17,6	- 0,4
Qurilish	6,5	6,0	- 0,5
Transport va aloha	11,5	11,9	+ 0,4
Savdo	9,2	8,5	- 0,7
Boshqa tarmoqlar	21,7	23,8	+ 2,1
Mahsulotlarga sof soliqlar va eksport-import operatsiyalari	9,2	8,0	- 1,2

Manba: O‘zbekiston qishloq xo‘jaligi. O‘zbekiston Respublikasi davlat statistika qo‘mitasi, 2018 yil

Quyidagi 3-jadval ma’lumotlaridan ko‘rishimiz mumkinki, 2018 yilda O‘zbekiston Respublikasida qishloq xo‘jaligi ekin maydonlari 3601,6 gektarni tashkil qilgan bo‘lsa, 2018 yilga kelib 3658,6 gektarni tashkil etgan va bu ko‘rsatkich 101,6 foizga o‘chgan.

3-jadval

O‘zbekistonda qishloq xo‘jaligining asosiy ko‘rsatkichlari

ko‘rsatkichlar	2017yil	2018 yil	2018 yilga nisbatan o‘sishi, foizda
Qishloq xo‘jaligi ekinlari ekin maydoni, ming gektar	3628,1	3658,6	101,6
Qishloq xo‘jaligi mahsuloti, mlrd so‘m	2714,2	30849,4	144,0
Shu jumladan:
Dehqonchilik	16506,8	18452,5	144,6
Chorvachilik	10657,4	12396,9	143,2
Qishloq xo‘jaligida band bo‘lgan ishlovchilarning o‘rtacha yillik soni, mln. Kishi	3,3	3,4	106,3

Manba: O‘zbekiston qishloq xo‘jaligi. O‘zbekiston Respublikasi davlat statistika qo‘mitasi, 2018 yil

Qishloq xo‘jaligi mahsulotini ishlab chiqarish 2014 yilda 21422,3 mlrd. So‘mni tashkil etgan va 2016 yida esa 30849,4 mlrd. so‘mni tashkil qilib, 2014 yilga nisbatan 144,0 foizga o‘sgan. Jumladan, dehqonchilik 144,6 foizga, chorvachilik esa 143,2 foizga o‘sgan. Qishloq xo‘jaligida band bo‘lgan ishlovchilarning o‘rtacha yillik soni 2016 yilda 3,4 mln. Kishini tashkil etib, 2014 yila nisbatan 106,3 foizni tashkil etgan.

Biz quyidagi 2-rasmda so‘ngi yillarda qishloq xo‘jaligi mahsuloti ishlab chiqarishning tarkibi dinamikasini ko‘rishimiz mumkin.


1.1.1-rasm⁵. O‘zbekiston Respublikasida qishloq xo‘jaligi mahsuloti ishlab chiqarishning tarkibi dinamikasi (foizda)
So‘ngi yillarda Republikamizda qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini ishlab chiqarishda dehqon va aholining shaxsiy yordamchi xo‘jaliklari ulushi asosiy qismni tashkil etmoqda. 2014 yilda uning qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini ishlab chiqarishdagi ulushi 62,8 foizni tashkil etgan bo‘lsa, 2016 yilda 64,0 foizni tashkil qilmoqda. Fermer xo‘jaliklarining ulushi 2014 yilda 35,0 foizni, 2015 yilda 35,1 foizni va 2016 yilda 34,0 foizni tashkil etmoqda. Qishloq xo‘jaligi faoliyatini amalga oshiruvchi tashkilotlarning ulushlari 2014 yilda 2,2 foizni, 2015 yilda 2,1 foizni va 2016 yilda 2,0 foizni tashkil etmoqda.

O‘zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti I.A.Karimovning Vazirlar Mahkamasining 2016 yil 17 yanvardagi majlisidagi “2016 yil yuqori o‘sish sur’atlari bilan rivojlanish, barcha mavjud imkoniyatlarni safarbar etish, o‘zini oqlagan islohotlar strategiyasini izchil davom ettirish yili bo‘ladi” nomli ma’ruzasida qayd etilgan xulosa va ko‘rsatmalar, belgilab berilgan 2016 yilda mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish dasturining eng muhim yunalishlari va ustuvor vazifalari O‘zbekiston Respublikasi Qishloq va suv xo‘jaligi vazirligi tizimidagi barcha korxona, tashkilot hamda muassasalar faoliyatida dasturilamal sifatida qabul qilinib, qishloq xo‘jaligida iqtisodiy islohotlarni yanada chuqurlashtirish, sohaning barcha tarmoqlarini modernizatsiya qilish, er-suv resurslaridan samarali foydalanish, zamonaviy resusrtejamkor agrotexnologiyalarni joriy etish, ishlab chiqarish xarajatlarini qisqartirish va mahsulot tannarxini pasaytirish, mehnat unumdorligini oshirishni rag‘batlantirish hamda shartnomaviy-iqtisodiy munosabatlarni yanada takomillashtirishni ta’minlaydigan chora-tadbirlar amalga oshirilishi natijasida bir qator ijobiy ko‘rsatkichlarga erishilgan.

Respublikamizda 2016 yilda 36 trln. 957 mlrd. so‘mlik yalpi qishloq xo‘jalik mahsuloti ishlab chiqarilib, 2015 yilga (30 trln. 849,4 mlrd. so‘m) nisbatan qiyoslama baholarda 106,9 foiz o‘sishga erishildi.

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2013 yil 18 noyabrdagi “O‘zbekiston Respublikasida 2014 yil Investitsiya dasturi to‘g‘risida”gi PQ-2069-sonli qaroriga muvofiq respublika Hukumati kafolati ostida Manzilli dasturlar doirasida vazirlik tomonidan amalga oshirilayotgan 15 ta xorijiy investitsiya loyihalari doirasida umumiy qiymati 70,07 mln. dollar mablag‘ jalb etilib, 75,64 mln. dollar (100%) hajmdagi (2013 yilda 82,02 mln. dollar) investitsiyalar o‘zlashtirildi.

“Sug‘oriladigan yerlarning meliorativ holatini yaxshilash Davlat dasturi” bo‘yicha 2016 yilda jami 272,1 mlrd so‘mlik budjet mablag‘lari o‘zlashtirilishi mo‘ljallanib, hisobot davrida ushbu mablag‘lag‘lar to‘liq o‘zlashtirildi. Ushbu mablag‘lar hisobiga amalga oshirilgan melioratsiya tadbirlari natijasida 295,6 ming gektardan ortiq sug‘oriladigan yerlarning meliorativ holatini yaxshilashga erishildi⁶.

Shunday bo‘lsa ham hozirgi kunda qishloq xo‘jaligini barqaror rivojlantirishda qator muammolar mavjud. Bu o‘z navbatida, qishloq xo‘jaligining barqaror rivojlanishiga halal berib, xo‘jaliklarning moliyaviy ahvoli murakkablashmoqda.

Qishloq xo‘jaligi ekinlari hosildorligining barqarorligi, eng avvalo, moliyaviy holatning barqaror bo‘lishi bilan bog‘liq. Chunki, moliyaviy barqarorlik birinchidan, dehqon ijtimoiy hayotining yaxshilanishini, ikkinchidan, yerga, asosiy vositalarga mablag‘ yunaltirilishini (investitsiya qilinishi) ta’minlaydi. Tuproq unumdorligini saqlash va oshirish, yoxud ishlab chiqarish texnologiyasini takomillashtirish, sarf-xarajatni kamaytirish va pirovardida barqaror rivojlantirishni ta’minlash imkoniyati yaratiladi.

Respublika qishloq xo‘jaligi rivojining ko‘lami va hozirgi kundagi darajasi, uning istiqboldagi taraqqiyoti uchun hali foydalanilmagan katta imkoniyatlar mavjudligini ko‘rsatadi. Butun iqtisodiy o‘zgarishlar xalq farovonligi, agrar islohotlarni chuqurlashtirish va uning natijalari shu potensial imkoniyatlardan foydalanish darajasiga bog‘liq.

Bugungi kunda fermer xo‘jaligi haqli ravishda qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishining etakchi bo‘g‘iniga, uni tashkil etishning asosiy shakliga aylandi. Mamlakatimizdagi jami haydaladigan yerlarning 85 foizdan ortig‘i, yetishtiriladigan qishloq xo‘jaligi mahsulotlarining asosiy qismi aynan fermerlar hissasiga to‘g‘ri kelmoqda⁷.

Qishloq xo‘jaligini moliyalashtirishda kreditlaridan foydalanish asosiy moliyalashtirish manbalaridan biri hisoblanadi.

Xozirgi kunda davlat tomonidan qishloq xo‘jaligini qo‘llab-quvvatlashning asosiy yunalishlari bo‘lib quyidagilar xisoblanadi:

Birinchi yunalish – bevosita fermer xo‘jaliklarini mahsulot ishlab chiqarish bo‘yicha asosiy xarajatlarini moliyalashtirish;

Ikkinchi yunalish – qishloq xo‘jaligi korxonalariga soliq imtiѐzlarining berilishi;

Uchinchi yunalish – ball-boniteti past yerlarda paxta yetishtiradigan fermer xo‘jaliklariga moliyaviy ѐrdam berish;

To‘rtinchi yunalish – respublikamizda irrigatsiya-melioratsiya tizimini davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash.

Qishloq xo‘jaligida faoliyat yuritayotgan fermer xo‘jaliklarining iqtisodiy barqarorligini ta’minlash borasida amalga oshirilishi lozim bo‘lgan chora tadbirlarning asosiy yunalishlari quyidagilardan iborat:

• 
  davlat ehtiѐjlari uchun qishloq xo‘jaligi mahsulotlari yetishtiruvchi fermer xo‘jaliklarini kreditlash tizimini yanada takomillashtirish;
  
• 
  fermer xo‘jaliklariga texnika vositalari va boshqa zaruriy ishlab chiqarish vositalari sotib olish uchun kredit berish mexanizmini yanada takomillashtirish;
  

-fermer xo‘jaliklarining iqtisodiy xamda huquqiy bilimlarini doimiy ravishda oshirib borish;

-fermer xo‘jaliklari bilan tayѐrlov, ta’minotchi va xizmat

ko‘rsatuvchi korxonalar o‘rtasida vujudga keladigan shartnomaviy munosabatlarga amal qilinishini ta’minlash.

Yuqoridagi fikirlardan kelib chiqqan holda qishloq xo‘jaligi korxonalarini moliyalashtirishda imtiyozli kreditlardan foydalanish katta ahamiyat kasb etadi.

O‘zbekistonda kichik tadbirkorlikni rivojlantirish va uning hozirgi holatini umumiy baholash, bir tomondan, umumiy iqtisodiy vaziyatda qiyinchiliklarning mavjudligiga qaramay, iqtisodiyotning ushbu sektori katta imkoniyatlarga va hayotiy qobiliyatga egaligidan mamlakat xo‘jaligi tizimida ob’ektiv rolining oshib borayotganligidan darak beradi, ikkinchi tomondan esa, bu sohada tadbirkorlikning rivojlanishida birmuncha orqada qolish tamoyillari mavjudligini ko‘rsatadi.

So‘nggi yillarda qabul qilingan qonunlar va me’yoriy hujjatlar fermer xo‘jaliklari vakolatlarini sezilarli ravishda kengaytirdi.

Shu bilan birga, tan olish kerakki, fermerlik harakatining Fermer xo‘jaliklari uyushmasi shaklidagi tashkiliy tuzilmasi qishloq xo‘jaligini isloh etish va sohada ishlab chiqarish samaradorligini oshirish, fermerlar oldida turgan vazifalarni hal etish jarayonlariga kuchli ta’sir ko‘rsata olmadi.

Shu bois Respublika qishloq xo‘jaligida bozor munosabatlarini shakllantirish, mulkchilikning nodavlat shakliga o‘tish, mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish, dehqon va fermer xo‘jaliklari faoliyatini yulga qo‘yish kabilar agrar islohotlarning muhim yunalishidir. Qishloq xo‘jaligida ishlab chiqarish infratuzilmasi ko‘p qirrali va murakkab tarmoqlarni o‘z ichiga oladi. Shu bilan birga, mamlakatimizda, ayniqsa, qishloq joylarda xizmat ko‘rsatish va servis sohasida hali-beri foydalanilmayotgan katta zahira va imkoniyatlar mavjudligini tan olishimiz va bunga alohida e’tibor qaratishimiz zarur.