Iqtisodiyoti

 
 
Mustaqil ta’lim uchun tavsiya etiladigan mavzular: 
1. Qishloq xo‘jaligi yalpi mahsulotining mohiyati, ahamiyati va tarkibi. 
2. Qishloq xo‘jaligi yalpi mahsulotini sotish va taqsimlash yo‘nalishlari. 
3. Qishloq xo‘jaligi yalpi mahsulotini ko‘paytirish va uning tovarlilik 
darajasini oshirish yo‘llari. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

391 
17-BOB: QISHLOQ XO‘JALIGI ISHLAB CHIQARISHINI 
REJALASHTIRISH 
1. Rejalashtirishning mohiyati, asosiy tamoyillari va usullari. 
2. Qishloq xo‘jalik korxonalarida qo‘llaniladigan rejalashtirish shakllari. 
3. Qishloq xo‘jalik korxonalarida yillik ishlab chiqarish biznes-rejasi. 
Tayanch so‘zlar:
rejalashtirish, rejalashtirish tamoyillari, rejalashtirish 
uslubiyati, qishloq xo‘jaligida qo‘llaniladigan rejalar, biznes reja.
1. Rejalashtirishning mohiyati, asosiy tamoyillari va usullari. 
Qishloq xo‘jaligi korxonalarida ishlab chiqarishni rivojlantirishning 
ijtimoiy-iqtisodiy, tashkiliy, texnikaviy va texnologik ko‘rsatkichlari 
o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlik va nisbatlarni ta’minlash, rivojlanish 
yo‘llari va sur’atlari, tarmoqlar va bo‘linmalar, takror ishlab 
chiqarishning asosiy bo‘g‘inlari o‘rtasida to‘g‘ri mutanosiblikni 
shakllantirish jarayoniga rejalashtirish deb ataladi. 
Qishloq xo‘jaligi korxonasi va uning ichki ishlab chiqarish 
bo‘linmalari hamda tarmoqlari faoliyatini ifoda etuvchi rejalar ichki 
xo‘jalik rejalari deb ataladi. Rejalashtirishning asosiy vazifasi korxona 
faoliyatini uzluksiz va jadal rivojlantirish, tarmoqlar o‘rtasida zarur 
mutanosiblikni ta’minlash orqali ishlab chiqarish samaradorligini 
oshirishni ta’minlashdan iborat. 
Rejalashtirishning ahamiyati to‘g‘risida gap ketganda, amerikalik davlat 
arbobi B.Franklinning quyidagi fikrini keltirib o‘tish maqsadga 
muvofiqdir: “Muvaffaqiyatsiz rejalashtirish – bu muvaffaqiyatsizlikni 
rejalashtirishdir” (“
Fail to planning is planning to fail
”). Darhaqiqat, 
korxonalarda rejalashtirish jarayoniga mas’uliyat bilan yondoshish talab 
etiladi. Chunki, to‘g‘ri rejalashtirish muvaffaqiyatga erishishning 
asosidir.
Qishloq 
xo‘jaligi 
korxonalari 
faoliyatini 
rejalashtirish 
quyidagi tamoyillarga tayanib amalga oshiriladi: 

---

392 
•
rejalarning realligi.
 
Bu tamoyilga rioya qilmaslik rejalashtirishni 
ma’nosiz qilib qo‘yadi, chunki rejaning biror soha va korxonada 
bajarilmay qolishi, u bilan bog‘liq bo‘lgan soha shartnomalari 
bajarilmay qolishiga, jarimalar to‘lashga, ishonchni yo‘qotishga olib 
keladi. 
•
ilmiy jihatdan asoslanganligi. Rejalar bajarilishi uchun ular ilmiy 
jihatdan asoslangan bo‘lishi kerak. Rejalar jamiyatni va ishlab 
chiqarishni 
rivojlantirishning 
obyektiv 
iqtisodiy 
qonunlari 
va 
qonuniyatlariga mos kelishi, fan va texnikaning eng so‘nggi yutuqlariga, 
tabiiy, iqtisodiy va mahalliy shart-sharoitlarga, ilg‘orlar tajribalariga 
tayanishi va korxonaning mavjud resurs salohiyatiga asoslanishi lozim. 
Qishloq xo‘jaligi tarmog‘idagi rejalashtirishda ilmiy tadqiqot institutlari 
tomonidan ishlab chiqilgan me’yorlardan foydalanilishi muhm 
hisoblanadi. 
•
uzviylik va o‘zaro bog‘liqlik. Ushbu tamoyilga
 
ko‘ra strategik, 
tarmoqda tuzilayotgan istiqbolli, joriy va operativ rejalar o‘zaro bir-biri 
bilan bog‘liq, bir-birini to‘ldiradigan holda tuzilishi va mamlakatning 
iqtisodiy va ijtimoiy taraqqiyoti rejasi bilan bog‘liqligi ta’minlanishi 
kerak. 
•
mutanosiblik 
va 
muvozanatlilik. 
Ushbu 
tamoyil mamlakat 
iqtisodiyotining tarmoqlarini mutanosib va uyg‘un rivojlantirish 
qonuniyatlaridan kelib chiqadi. Unga ko‘ra korxona faoliyatining barcha 
sohalarini tashkil qilish yagona uyg‘unlikda va mutanosiblikda amalga 
oshiriladi. Buning uchun tarmoqlararo mehnat, moddiy va moliyaviy 
resurslar balanslari tuziladi. 
•
reja intizomiga to‘la rioya qilish va uni operativ nazorat 
qilish.
 
Rejalarni amalga oshirish jarayonida turli sabablarga ko‘ra reja 
ko‘rsatkichlaridan chetga chiqishlar va belgilangan vazifalarning 
bajarilmay qolish ehtimollari vujudga kelishi mumkin. Shu tufayli reja 
ko‘rsatkichlarining bajarilishini doimo nazorat qilib borish, yo‘l 
qo‘yilayotgan kamchiliklarni o‘z vaqtida bartaraf etish, zarur ichki 
imkoniyatlarni qidirib topish va zarur bo‘lganda reja ko`rsatkichlariga 
tuzatishlar kiritib borish talab etiladi. 

---

393 
Qishloq xo‘jaligi korxonalari faoliyatini rejalashtirish qoidalar, 
yo‘llari va usullari yig‘indisi rejalashtirish uslubiyotini tashkil etadi. 
Qishloq xo‘jaligi tarmog‘ida rejalarni tuzishda quyidagi usullardan 
foydalaniladi: 
•
balans usuli.