Iqtisodiyoti

Moliyalashtirish manbalari bo‘yicha qishloq, o‘rmon va baliq 
xo‘jaligiga kiritilgan investitsiyalar (mlrd. so‘m) 
2016 
2017 
2018 
2019 
Jami 
4795,3 
6110,6 
7991,9 
12199,1 
Shu jumladan: 
respublika budjeti mablag‘lari 
565,7 
553,4 
911,1 
1935,6 
korxona va tashkilotlar 
mablag‘lari 
510,0 
905,5 
1768,8 
1132,9 
tijorat banklari kreditlari va 
boshqa qarz mablag‘lari 
371,2 
715,6 
2328,1 
2034,1 

---

258 
xorijiy investitsiya va kreditlar 
171,8 
189,8 
1064,4 
5050,6 
boshqa moliyalashtirish 
manbalari 
3176,6 
3746,3 
1919,5 
2045,9 
Manba: O‘zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo‘mitasi ma’lumotlari 
Qishloq, o‘rmon va baliq xo‘jaligiga kiritilgan investitsiyalarning 
tarkibida 
moliyalashtirish 
manbalarining 
salmog‘i 
to‘g‘risidagi 
ma’lumotlar 10.2-jadvalda keltirilgan. 
10.2-jadval 
Qishloq, o‘rmon va baliq xo‘jaligiga kiritilgan investitsiyalarning 
tarkibida moliyalashtirish manbalarining salmog‘i (foizda) 
2016 
2017 
2018 
2019 
Jami 
100,0 
100,0 
100,0 
100,0 
Shu jumladan: 
respublika budjeti mablag‘lari 
11,8 
9,1 
11,4 
15,9 
korxona va tashkilotlar mablag‘lari 
10,6 
14,8 
22,2 
9,3 
tijorat banklari kreditlari va boshqa
qarz mablag‘lari 
7,7 
11,7 
29,1 
16,7 
xorijiy investitsiya va kreditlar 
3,6 
3,1 
13,3 
41,4 
boshqa moliyalashtirish manbalari 
66,3 
61,3 
24,0 
16,7 
Manba: O‘zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo‘mitasi ma’lumotlari 
Ushbu jadval ma’lumotlaridan ko‘rinib turibdiki, qishloq, o‘rmon 
va baliq xo‘jaligiga kiritilgan investitsiyalarning tarkibida korxona va 
tashkilotlarning mablag‘lari 2018-yildagi 22,2 foizdan 2019-yilda 9,3 
foizga tushgan, tarmoqqa jalb etilgan xorijiy investitsiyalar va kreditlar 
hajmi esa keskin oshgan, ya’ni 2018-yildagi 13,3 foizdan 2019-yilda 
41,4 foizga yetgan. 
Yuqori rentabellik darajasiga ega korxonalar ishlab chiqarish 
vositalarini yangilash maqsadida kapital qo‘yilmalarni amalga 
oshirishda ko‘proq imkoniyatga ega bo‘ladi. 
Shuni ham aytib o‘tish kerakki, investitsiya qilishda korxona 
imkoni boricha o‘z mablag‘laridan foydalanishi ikkita ustunlikka olib 
keladi: korxonada tashqi qarzlar mavjud bo‘lmaydi (olingan kreditlar 

---

259 
bo‘yicha foiz, ijara haqi va hokazo), shuningdek, korxonani 
boshqarishda mustahkam pozitsiyani shakllantiradi. 
Ayni paytda xo‘jaliklarga chetdan jalb qilinadigan mablag‘larning 
manbalaridan biri xo‘jalik a’zolarining vaqtincha bo‘sh turgan 
mablag‘larini jalb etish hisoblanadi. Bunday investitsiyani amalga 
oshirish uchun korxona o‘z ichida qisqa muddatli obligatsiyalarni 
chiqarib, ularni a’zolariga ishonchli tarzda tarqatishi (sotishi) yoki 
huquqiy kuchga ega bo‘lgan ishonchli dalolatnomalarni ham berishi 
mumkin. Xo‘jalik a’zolari esa muomalaga berilgan mablag‘larini 
ma’lum muddat o‘tgandan so‘ng belgilangan foizi bilan qaytarib olish 
imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Bu turdagi investitsiya imkoniyatlaridan 
qishloq xo‘jaligi korxonalarida unumli foydalanish kerak. 
Xorijiy investitsiyalar chet mamlakatlardagi yuridik va jismoniy 
shaxslarning mablag‘laridan tashkil topadi. Chet ellik investorlar 
tomonidan foyda olish maqsadida tadbirkorlik faoliyati va qonun 
hujjatlarida ta’qiqlanmagan boshqa turdagi faoliyat obyektlariga 
qo‘shadigan barcha turdagi moddiy va nomoddiy boyliklar va ularga 
doir huquqlar, shu jumladan, intellektual mulkka doir huquqlar 
respublika hududida chet el investitsiyalari hisoblanadi. Ular 
O‘zbekiston Respublikasi hududida quyidagi yo‘llar bilan amalga 
oshiriladi: 
•
respublika 
qishloq 
xo‘jaligidagi 
yuridik 
hamda 
jismoniy 
shaxslarning Nizom jamg‘armalarida va boshqa mol-mulkida ulush 
qo‘shib qatnashish; 
•
tarmoqda chet ellik investorgarga to‘liq qarashli bo‘lgan xo‘jalik 
jamiyatlari va shirkatlari, bank, sug‘urta va boshqa korxonalarni barpo 
etish va rivojlantirish; 
•
mol-mulk, aksiyalar va boshqa qimmatli qog‘ozlarni, shu jumladan, 
O‘zbekiston Respublikasi rezidentlari tomonidan emissiya qilingan qarz 
mablag‘larini sotib olish; 
•
intellektual mullka, shu jumladan, mualliflik huquqlari, patentlar, 
firma nomlari va nou-xaularga, shuningdek, ishchanlik nufuziga 
(gudvillga) huquqlar kiritish va boshqalar. 
Ularni chet davlatlar yoki bu davlatlarning quyidagi hududiy 
organlari amalga oshiradilar: 
•
davlatlararo bitimlar yoki boshqa shartnomalarga muvofiq tashkil 
topgan yoki xalqaro ommaviy huquq subyektlari bo‘lgan xalqaro 
tashkilotlar; 

---

260 
•
chet davlatlarning qonun hujjatlariga muvofiq tashkil topgan va 
faoliyat ko‘rsatib kelayotgan yuridik shaxslar, shirkatlar, uyushma va 
tashkilotlar; 
•
chet el fuqarolari bo‘lmish jismoniy shaxslar va boshqalar. 
Hozirgi davrda mamlakat qishloq xo‘jaligini boshqarishni 
takomillashtirishga va ishlab chiqarishini rivojlantirishga Jahon banki, 
Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki, Osiyo taraqqiyot bankining 
respublikamizdagi bo‘limlari hamda AQSh, Germaniya, Isroil, 
Gollandiya, 
Fransiya 
va boshqa 
davlatlarning 
vakolatxonalari 
investitsiyalarni joylashtirish, sarflash orqali muayyan darajada hissa 
qo‘shish ishlari bilan shug‘ullanmoqda. Lekin ularning investitsiyalari 
mavjud imkoniyatlar darajasidan ancha pastdir. Shuning uchun bu 
masalaga, ya’ni chet el investitsiyalarini jalb etish muammosiga 
kelajakda alohida e’tibor berish maqsadga muvofiqdir.
Qishloq xo‘jaligi tarmog‘iga jalb etilgan xorijiy investitsiyaga 
misol tariqasida 2020-yil 11-avgustda O‘zbekiston Respublikasi 
Prezidentining “Xalqaro tiklanish va taraqqiyot banki hamda Xalqaro 
taraqqiyot uyushmasi ishtirokida “O‘zbekiston Respublikasi qishloq 
xo‘jaligini modernizatsiya qilish” loyihasini amalga oshirish chora-
tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-4803-sonli qarori asosida jalb etilgan 
invstitsiyani keltirishimiz mumkin. Umumiy qiymati 659,3 mln. AQSh 
dollariga teng bo‘lgan ushbu loyiha 6 yilga (2020-2026-yillar) 
mo‘ljallangan. Loyiha doirasida Jahon banki tomonidan 30 yil
muddatga quyidagi shartlar asosida 500 mln. AQSh dollar ajratilmoqda: 
- 10 yillik imtiyozli davr bilan Xalqaro tiklanish va taraqqiyot banki 
tomonidan 181 mln. AQSh dollari miqdoridagi qarz; 
- 10 yillik imtiyozli davr bilan Xalqaro taraqqiyot uyushmasining 100 
mln. AQSh dollari miqdoridagi kredit; 
- 5 yillik imtiyozli davr bilan Xalqaro taraqqiyot uyushmasining 219 
mln. AQSh dollari miqdoridagi imtiyozli kredit. 
Loyihada O‘zbekistonning ulushi 159,3 mln. AQSh dollarini tashkil 
etadi, shu jumladan: 
- soliq va bojxona to‘lovlari bo‘yicha imtiyozlar berish, investitsiya 
davrida moliyaviy xarajatlarni to‘lash shaklidagi ulush – 124,3 mln. 
AQSh dollarini; 
- loyiha ishtirokchilarining ulushi esa 35 mln. AQSh dollari 
ekvivalentini tashkil etadi. 
Qarorda Jahon banki tomonidan moliyalashtirilayotgan loyihaning 
ustuvor yo‘nalishlari, etib quyidagilar belgilangan: 

---

261 
-qishloq o‘jaligida ilmiy-tadqiqot, ta’lim va maslahat xizmatlarining 
ishlab chiqarish bilan integratsiyalashgan samarali tizimini yaratish; 
- qishloq xo‘jaligini raqamlashtirish, statistik ma’lumotlarni to‘plash, 
tahlil qilish va tarqatishning ishonchli va shaffof usullarini joriy etish; 
- oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlash va qishloq xo‘jalik mahsulotlarini 
yetishtirishda “daladan iste’molgacha” tamoyili asosida sifat nazoratini 
kuchaytirish, agrologistika, yo‘l va boshqa zarur infratuzilmani yaratish; 
- eksportni rag‘batlantirish, xalqaro bozorlarda raqobatbardosh, 
eksportbop yuqori qo‘shilgan qiymatli qishloq xo‘jaligi mahsulotlari 
ishlab chiqarish borasida qulay agrobiznes muhitini va qo‘shilgan 
qiymat zanjirini yaratish; 
- qishloq xo‘jaligi va oziq-ovqat tarmog‘ini diversifikatsiyalash, sohada 
davlat ishtirokini kamaytirish, kooperatsiya tizimini rivojlantirish, 
hamda sohaning investitsiyaviy jozibadorligini oshirish; 
- yer va suv resurslari, o‘rmon fondidan oqilona foydalanish; 
-sohaga boshqaruvning zamonaviy tizimlarini joriy etish, xizmat 
ko‘rsatish tizimini takomillashtirish. 
Qishloq xo‘jaligiga jalb etilayotgan investitsiyalarni boshqa 
tarmoqlar bilan taqqoslaganda ularning salmog‘i past darajani tashkil 
etadi. Shuni inobatga olgan mamlakatimiz hukumati tomonidan mazkur 
tarmoqqa jalb etiladigan investitsiyalar hajmini oshirishga alohida 
e’tibor berilmoqda. Bunda qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishi bilan 
shug‘ullanuvchilarning 
moddiy-texnika 
bazasini 
mustahkamlash, 
yerlarning meliorativ holatini yaxshilash, issiqxonalar tashkil etish, 
sug‘orishning zamonaviy tejamkor usullarini joriy etish, qishloqlarning 
qiyofasini zamonaviylashtirish, qishloq infratuzilmasini rivojlantirish va 
boshqa shu kabi maqsadlarga katta miqdordagi mablag‘lar sarflanmoqda 
va kelgusida ham bu jarayon davom etadi.