Iqtisodiyoti

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

318 
13-BOB: QISHLOQ XO‘JALIGIDA ISHLAB CHIQARISH
XARAJATLARI VA MAHSULOT TANNARXI 
1. Qishloq xo‘jaligida qilinadigan xarajatlar va ularning turkumlanishi. 
2. Qishloq xo‘jaligi mahsulotlari tannarxi haqida tushuncha, uning
turlari va aniqlanish tartibi. 
3. Qishloq xo‘jaligida xarajatlarni tejash va mahsulotlar tannarxini 
pasaytirish yo‘llari. 
Tayanch so‘zlar:
qishloq xo‘jaligida xarajatlar, doimiy xarajatlar, 
o‘zgaruvchan xarajatlar, qishloq xo‘jalik mahsulotlari tannarxi, ishlab 
chiqarish tannarxi.
1. Qishloq xo‘jaligida qilinadigan xarajatlar va ularning 
turkumlanishi. 
Qishloq xo‘jalik korxonalari turli mahsulotlar ishlab chiqarish, 
xizmatlarni bajarish uchun moddiy, pul va mehnat xarajatlarini amalga 
oshiradilar. Masalan, urug‘lik, mineral va mahalliy o‘g‘itlar, kimyoviy 
vositalar, yoqilg‘i, ehtiyot qismlar, yem-xashaklar, xodimlarning 
mehnatlariga to‘langan haqlar, soliqlar, mahsulotlarni sotish bilan 
bog‘liq bo‘lgan xarajatlar va boshqalar. 
Qishloq xo‘jaligi tarmog‘ida xarajatlarning turkumlanishi 1999-yil 
5-fevralda O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 54-sonli 
qarori bilan tasdiqlangan “Mahsulot (ishlar, xizmatlar)ni ishlab chiqarish 
va sotish xarajatlarining tarkibi hamda moliyaviy natijalarni 
shakllantirish tartibi to‘g‘risida”gi Nizom asosida amalga oshiriladi.
Qishloq xo‘jaligida amalga oshiriladigan xarajatlar o‘zgaruvchan va 
doimiy xarajatlarga bo‘linadi (13.1-rasm). Doimiy xarajatlar ishlab 
chiqarilayotgan mahsulot hajmiga bog‘liq bo‘lmagan holda amalga 
oshiriladi. Mahsulot hajmi ko‘payishi yoki kamayishi bilan doimiy 
xarajatlar miqdori o‘zgarmaydi. Masalan, ijaraga olingan asosiy 
vositalarga to‘lanadigan ijara haqi, asosiy vositalarning amortizatsiya 
summasi va boshqalar doimiy xarajatlar tarkibiga kiradi. O‘zgaruvchan 
xarajatlar ishlab chiqariladigan mahsulot hajmining o‘zgarishi bilan 
bevosita bog‘liqdir. Ishlab chiqariladigan mahsulotlar miqdorining 
ko‘payishi o‘zgaruvchan xarajatlar ko‘proq sarflanishini taqozo etadi. 
Ularga urug‘liklar, mineral va mahalliy o‘g‘itlar, yoqilg‘i, ozuqa, 

---

319 
mehnatga to‘lanadigan ish haqi, elektroenergiya xarajatlari va boshqa 
xarajatlar kiradi.