Iqtisodiyot yo’nalishi 10. 364-guruh talabasi Toyirov Zohidjonning Fan

Respublika viloyatlarining jamoa va shirkat xo‘jaliklarida qoramol va sigirlar bosh sonining o‘zgarishi (ming bosh)*

Viloyatlar	qoramollar					Sigirlar
	1996	1997	1998	1999	2000	1996	1997	1998	1999	2000
qorakalpo-\iston R.	109,6	107,4	96,4	91	92	33,2	28,1	26,2	26,2	25
Andijon	95,1	86,6	80,2	74	70	27,2	24,5	22,8	22,8	21
Buxoro	76,4	65	56,5	49	45	20,5	17,9	16,2	16,2	15
Jizzax	51,8	35,7	28,5	26	23	12,4	9,7	8,7	8,7	8
qashqadaryo	124	106,7	100,7	97	91	37,3	33,7	32,7	32,7	31
Navoiy	27	24	21,3	20	20	8,6	7,4	7	7	7
Namangan	84,9	72,8	62,9	58	55	23,7	20,6	19,5	19,5	18
Samarqand	95,2	73,7	71,1	66	60	21,2	21,3	21,5	21,5	20
Surxondaryo	77,2	67,6	61,4	56	55	27,6	24,2	22,9	22,9	22
Sirdaryo	41,1	32,5	20,3	19	17	11,3	7,1	6,3	6,3	5
Toshkent	106,6	92,6	81,4	82	82	30,3	26,9	26,4	26,4	26
Far\ona	109,6	91,3	74,9	71	65	26,7	20,4	18,7	18,7	16
Xorazm	97,1	93	90,1	85	68	30,2	28,4	26,1	26,1	22
JAMI	1095,6	948,9	845,7	794	743	310,2	270,2	255	255	236

* Respublika qishloq va suv xo‘jaligi vazirligi ma’lumotlari asosida tuzildi.

qoramolchilik asosan su\oriladigan xududlarda faoliyat ko’rsatayotgan jamoa va shirkat xo‘jaliklarida mujassamlashgan. Bu xo‘jaliklarda em-xashak etishtirilib, qoramolchilikning rivojlantirilishi uchun zamin yaratiladi. qoramolchilik esa, o’z navbatida, xo’jaliklarning boshqa soxalarini rivojlantirishga xissa qo’shadi. Demak, xo’jalik tarmoqlari o’zaro bo\liq xolda rivojlantirilishi maqsadga muvofiqdir. Lekin, xozirgi davrda bu xolat ilmiy va amaliy jixatdan asoslangan almashlab ekish talablariga to‘liq rioya etilmayotganligi sababli buzilmoqda. CHunonchi, ekin maydonlari tarkibida em-xashak ekinlarining salmo\i me’yorga nisbatan anchaga qisqargan. Masalan, 2000-2001 yillarda ekin maydonlarida em-xashak ekinlari salmo\i atigi 5,3 foizni tashkil etgan. SHundan 3,7 foizi ko‘p yillik ekinlar xissasiga to‘\ri keladi. Ayniqsa, Mirzacho’l, Surxon, SHerobod va qarshi cho’llarida joylashgan shirkat xo‘jaliklarida u sezilarli darajadadir. Oqibatda birinchidan, qoramolchilik uchun to’yimli xisoblangan em-xashak etarli darajada etishtirilmayotir. Ikkinchidan esa, erlarning meliorativ xolati yomonlashib, tuproq unumdorligi pasaymoqda. Almashlab ekish shu tarzda davom ettirilsa, unda talaygina maydonlar unumdorligi pasayib, qishloq xo‘jaligida foydalanishga yaroqsiz xolga kelishi mumkin.

1996-2000 yillarda qoramollar kabi qo’y va echkilar 3,3 foizga kamayib, 2,9 mln. boshni tashkil etgan. Ularning asosiy qismi qorako’l qo’ylaridir (35-jadval).
Respublika viloyatlaridagi qishloq xo‘jalik korxonalarida qo’y va echkilar bosh sonining o‘zgarishi *(ming bosh)

Viloyatlar	Yillar
	1996	1997	1998	1999	2000
Qoraqalpog’iston Respublikasi	176,7	155,4	154,4	155	151
Andijon	86,8	77,6	75,2	75	69
Buxoro	287,1	285,9	297,5	295	302
Jizzax	338,6	297,9	296,7	297	281
qashqadaryo	546,3	545,9	556,3	556	505
Navoiy	748,2	796,5	810,5	810	790
Namangan	48,3	75,8	73,3	73	71
Samarqand	232,1	256,4	257	254	240
Surxondaryo	272,5	316,1	311,1	312	302
Sirdaryo	23,5	7,5	5,6	6	5
Toshkent	138,4	125,3	125,7	125	123
Far\ona	82,2	70,7	64,2	64	58
Xorazm	29,5	25,2	21,9	23	15
Jami	3010,2	3036,2	3049,4	3045	2912

* Respublika qishloq va suv xo‘jaligi vazirligi ma’lumotlari asosida tuzilgan.

qo’y va echkilar asosan respublikaning yaylov va cho’l xududlarida joylashgan xo‘jaliklarda parvarish qilinadi. Binobarin, mamlakat miqyosidagi 2912 ming bosh qo’y va echkining 88,3 foizi Navoiy, qashqadaryo, Buxoro, Jizzax, Surxondaryo, Samarqand viloyatlari va qoraqalpo\iston Respublikasi xo‘jaliklarida. Eslatib o’tish kerakki, qo’y va echkilarning 27 foizga yaqini su\oriladigan dexqonchilikka asoslangan xududlardagi xo‘jaliklar ixtiyorida. Ammo, ularda qo’ychilikni rivojlantirish uchun barcha imkoniyatlar mavjud emas. Eng muximi, yaylovlar, pichanzorlar etishmaydi. Respublika qishloq xo‘jalik korxonalarining aksariyat qismida chorvachilikning em-xashak bazasi talab darajasida emasligi, ular etarli darajada ixtisoslashmaganligi nafaqat chorva xayvonlari bosh sonlari kamayishiga, balki ularning maxsuldorligiga, oqibat-natijada esa tarmoqda etishtirilayotgan maxsulotlar xajmi qisqarishiga xam ta’sir etmoqda. Masalan, respublika qishloq xo‘jalik korxonalarida bir bosh sigirdan o‘rtacha so\ib olingan yillik sut miqdori 1996-2000 yillarda 1117 kg. dan 967 kg. ga tushib qoldi. SHu yillarda bir bosh sigirning maxsuldorligi 13,4 foizga kamaydi. Ayrim viloyatlarda esa, sigirlarning maxsuldorligi juda past bo‘ldi. Jumladan, Jizzax viloyati xo‘jaliklarida bu ko‘rsatkich 612 kg. dan 435 kg. ga tushgan, Surxondaryo viloyatlari xo‘jaliklarida esa 750 kg. dan 619 kg. ga pasaydi. Bunday xolat Buxoro, qashqadaryo, Far\ona va Xorazm viloyatlari xo‘jaliklarida xam yuz berdi. Xozirgi davrda mamlakat qishloq xo‘jalik korxonalarida xar bosh sigirdan bir sutkada o‘rtacha 3-3,5 kg. sut so\ib olinmoqda. Bu juda kam. Toshkent va Namangan viloyatlari xo‘jaliklarida bu ko‘rsatkich 28-78,9 foiz yuqori bo’lib, o‘rtacha 4,1-5,6 kg. ni tashkil etmoqda.

YUqoridagi xolatlar ta’sirida tarmoqda sut etishtirish 355,7 ming tonnadan (1996 y.) 233 ming tonnaga (2000y) tushib qolgan. Demak, besh yilda etishtirilayotgan sut xajmi 34,5 foizga kamaygan. Go‘sht etishtirish esa shu yillarda 33,4 foizga qisqarib, 74,3 ming tonnani tashkil etgan (2000 y.) (36-jadval).
36-jadval


Respublika viloyatlaridagi qishloq xo‘jalik korxonalarida sut va go‘sht etishtirish xajmining o‘zgarishi*(ming tonna)

Viloyatlar	1996 yil		1997 yil		1998 yil		1999 yil		2000 yil
	sut	go‘sht	sut	go‘sht	sut	go‘sht	sut	go‘sht	sut	go‘sht
qoraqalpo-\iston R.	27,5	8,6	24,8	5	19,1	3,8	19,1	3,8	17,9	3,5
Andijon	32,9	6,7	27,9	5,3	23,9	5,4	23,9	5,4	22,9	4,9
Buxoro	25,7	7,6	29,2	5,4	16,5	4,9	16,5	5,1	15,3	4,5
Jizzax	6,5	5,7	4,2	4,1	3,5	3,3	3,5	3,4	2,8	3,2
qashqadaryo	36,8	14,1	33,4	10,8	33,3	10,1	33,3	1,1	25,5	10,6
Navoiy	9,3	9	7	7,5	7	8,2	7	8,2	6,9	8,7
Namangan	30,3	7,4	25,1	5,9	23,8	4,6	23,8	4,5	24,2	3,5
Samarqand	29,4	9,8	24,6	6,8	25,2	7,2	25,2	7	19,3	6,3
Surxondaryo	21,6	10	17	7,3	14,7	6,4	14,7	6,5	13,4	6,2
Sirdaryo	9,7	3	5,4	1,6	4,3	1,1	4,3	1,1	4,7	0,8
Toshkent	53,1	11,2	43,5	8,7	40,8	8,1	40,8	8,1	40,8	9,4