Iqtisodiyot va turizm fakulteti

2. Korxonalarda mehnat resurslaridan foydalanish samaradorligini tavsiflovchi ko‘rsatkichlar va ularni aniqlash tartibi.

Korxonalarda mehnat resurslaridan foydalanish holati va samaradorligiga baho berishda quyidagi ko‘rsatkichlardan foydalaniladi:

a) mehnat resurslarining xo‘jalik faoliyatida qatnashishi. Ushbu ko‘rsatkich xo‘jalik faoliyatida jami sarflangan vaqtni mehnat resurslarining umumiy soniga taqsimlash orqali aniqlanadi, bunda quyidagi formuladan foydalanish mumkin:

Bunda: MRsv – mehnat resurslarining jami sarflagan vaqti, kishi-kuni, kishi-soat.
b) mehnatning mavsumiylik koeffitsiyenti. Ushbu ko‘rsatkichni aniqlash uchun ma’lum davr (bir yil, bir oy) mobaynida eng ko‘p sarflangan kunlik mehnat sarfi shu davrdagi eng kam sarflangan kunlik mehnat sarfiga taqsimlanadi. Bunda quyidagi formuladan foydalaniladi:

Bunda: Imax – ma’lum davrdagi eng ko‘p sarflangan kunlik mehnat sarfi, kishi-kuni, kishi-soat;
Imin – ma’lum davrdagi eng kam sarflangan kunlik mehnat sarfi, kishi-kuni, kishi-soat;.
Ushbu koeffitsiyentning miqdori 1-1,2 ga teng bo‘lgani maqsadga muvofiqdir. Hozirgi vaqtda mamlakatimiz qishloq xo‘jaligida uning miqdori belgilangan me’yordan yuqoriroq bo‘lmoqda. Bu mehnat resurslarining ishlab chiqarish jarayonida bir me’yorda qatnashmayotgan-ligidan dalolat beradi.
d) mehnat unumdorligi darajasi. Ushbu ko‘rsatkichni aniqlash uchun haqiqatda sarflangan jami mehnat sarfi miqdorini shu davrda ishlab chiqarilgan mahsulot miqdoriga yoki qiymatiga taqsimlash zarur:

Amaliyotda esa mehnat unumdorligi haqiqatda ishlab chiqarilgan mahsulotning, bajarilgan ishning miqdori yoki qiymatini unga sarflangan ish vaqtiga taqsimlash orqali aniqlanadi:


3. Korxonalarda mehnatni tashkil etish va unga haq to‘lash shakllari.
Korxonalarda mehnatni tashkil etish - nazariya va amaliyotga asoslangan holda korxonada ish jarayoni elementlarini uyushtirish tartibi va tamoyillaridir.
Mehnatni tashkil etishning quyidagi vazifalari mavjud: